De kolonel, een sinistere rang

Onlangs kwam ik op Twitter de opmerking tegen dat van alle militaire rangen de ‘kolonel’ de meest sinistere is. En dat klopt. Menig dictator was kolonel of benoemde zichzelf in die functie. Het bezorgde deze hoge, maar niet allerhoogste militaire rang een dubieus, ietwat kwaadaardig imago.

Dat de kolonel, nummer drie op het Stratego-bord, een bijzondere rang is, werd duidelijk toen rechtse militairen in 1967 in Griekenland een coup pleegden. In plaats van het gebruikelijke ‘militaire dictatuur’ of ‘militaire junta’ kwamen de nieuwe machthebbers onder leiding van kolonel Georgios Papadopoulos (1919-1990) bekend te staan als het ‘kolonelsregime’. Het feit dat de coup niet was gepleegd door een of meerdere generaals, maar door een stelletje kolonels, was blijkbaar zo nieuw dat de dictatoriale regering een eigen benaming verdiende. De nieuwigheid van de kolonel-dictator zou er echter snel vanaf gaan.

Dictators

Iemand die veel heeft betekend voor het zwarte imago van de kolonel, is de Libische dictator Muammar Khadaffi. In 1969 nam hij als luitenant samen met andere jonge, linkse officieren de macht in Libië over. Aangezien luitenant een iets te lage rang is om als dictator serieus te worden genomen, benoemde Khadaffi zich tot kolonel. Kolonels zijn meestal relatief jong en nog dynamisch in tegenstelling tot de generaal die al op leeftijd is en zelden vooraan in de strijd is te vinden. Bovendien is het weliswaar een hoge rang, maar niet zo hoog dat de afstand tot het gewone volk te groot wordt, zoals bij de generaal of een maarschalk. Een slimme couppleger kan dus enige bescheidenheid veinzen door voor deze rang te kiezen. Dankzij zijn vaak ronduit gestoorde gedrag werd kolonel Khaddafi (1942-2011) algauw de meest beruchte onder de kolonels.

De twintigste eeuw was overigens zeer vruchtbaar voor kolonels. Zo waren er Khadaffi’s buurman kolonel Nasser, militair dictator van Egypte, kolonel Mobutu die in Kongo de macht greep, de Boliviaanse dictator kolonel Banzer en de Cubaanse dictator kolonel Batista. Die laatste was eigenlijk een sergeant die na een ‘sergeantencoup’ zichzelf bevorderde. Hij werd in 1959 verdreven door een communistische guerrillero genaamd Fidel Castro die zichzelf tooide met de minder bescheiden titel van Comandante en Jefe of opperbevelhebber.

Eén rang onder de kolonel staat de luitenant-kolonel. Hoewel we die in Nederland meestal een overste noemen, wordt deze in het buitenland ook vaak met ‘kolonel’ aangesproken. Het was de rang die de Russische machthebber Vladimir Poetin had bij de geheime dienst KGB en de rang die de Surinaamse sergeant Desi Bouterse zichzelf toekende na zijn sergeantencoup in 1980. Bij die staatsgreep speelde overigens een zekere Nederlandse kolonel Valk een duistere rol.

Fictieve kolonels

In fictie is de kolonel ook goed vertegenwoordigd. De leider van ‘The A-team’ Hannibal Smith is een bekend voorbeeld, maar wel een ‘good guy’. Of dat ook geldt voor kolonel Kurtz uit de filmklassieker ‘Apocalypse Now’ is betwistbaar. Kurtz zit in de binnenlanden van Vietnam waar hij langzaam gek is geworden en over is gegaan op een primitieve, amorele vorm van oorlogsvoering. De legerleiding besluit hem uit te schakelen.

Omdat de kolonel een sinister imago heeft, is het een rang die vaak wordt gekozen door schrijvers van fictie en dan vooral in samenhang met geheime diensten. Zo is daar kolonel Sponsz, hoofd van de geheime dienst van Bordurië. In de Kuifjestrips van Hergé ontvoert hij professor Zonnebloem. In de James Bond verhalen is het de rang van Rosa Klebb, de SMERSH-officiere met de dodelijke schoenen. Ze loopt over naar misdaadsyndicaat SPECTRE waar ze No. 3 wordt. James Bond zelf is overigens luitenant-kapitein ter zee, een marinerang die overeenkomt met de luitenant-kolonel bij het leger.

Erekolonels

De kolonel is niet alleen een zuiver militaire rang. In sommige staten van de Verenigde Staten geldt kolonel als een eretitel. Zeg maar, zoals een ‘ridder in de orde van …’ in Nederland. De bekendste van deze erekolonels is natuurlijk gastronomisch ondernemer ‘colonel’ H.D. Sanders (1890-1980). De oprichter van kipfrituurketen ‘Kentucky Fried Chicken’ kreeg van zijn thuisstaat – jawel, Kentucky – de eretitel toegekend. Ook golfer Tiger Woods, wijlen paus Johannes Paulus II, actrice Whoopi Goldberg en ex-president George Bush zijn Kentucky-colonels.

Een andere kolonel in deze categorie is kolonel Tom Parker (1909-1997). Kolonel Parker had niets uitstaan met pluimvee, maar kon wel goed mensen plukken. Hij was de ontdekker en manager van Elvis Presley. In 1948 reeds werd hij door de gouverneur van Louisiana tot kolonel benoemd, uit dank voor zijn bijdrage aan diens verkiezingscampagne. Eigenlijk heette Parker Dries van Kuijk. Hij was een wat louche illegale immigrant uit Nederland. Daardoor kon hij nooit de VS verlaten en liet hij de door hem stevig geëxploiteerde Elvis nooit in het buitenland optreden. En zo hangt dus rond menig kolonel een duistere sfeer of op zijn minst een luchtje.

www.struikgewas.blogspot.nl