Liefde van toen: de opmars van de huwelijksadvertentie

De zoektocht naar een partner, de kennismaking, de verkering: het ging vroeger allemaal net wat anders dan nu. In een nieuwe serie belicht Mark Traa voor Historiek de ‘liefde van toen’. Deel 1: de opmars van de huwelijksadvertentie.

Huwelijksadvertenties

Wie wordt de man/vrouw met wie je de rest van je leven deelt? Tegenwoordig is er keuze genoeg: via datingsites beland je in een bijna onuitputtelijk reservoir van potentiële partners. Zelfs als iemand aan de andere kant van het land (of desnoods de wereld) woont hoeft dat geen obstakel te zijn: je bent er zó.

Eeuwenlang was dat wel anders. Heel anders. Vóór de tweede helft van de negentiende eeuw was je actieradius beperkt. Zonder fiets, auto, tram of trein kwam je amper je eigen dorp of stad uit. Partners zocht je onder de mensen met wie je van jongs af aan was opgegroeid. Of onder mensen die je ouders voor je hadden uitgezocht. Want van het hele idee van het huwelijk als bezegeling van een romantische liefde was lange tijd geen sprake.

In een krant zette je jezelf in de etalage

In de tweede helft van de negentiende eeuw begon dat te schuiven. Door de nieuwerwetse vervoermiddelen die hun intrede deden maar ook door een ander verschijnsel: de opkomst van de krant. Door betere druktechnieken kwamen er meer dagbladen, die ook steeds grotere oplages kregen. Daarmee werden ze interessant als etalage voor mensen die een partner zochten. In het buitenland (vooral Engeland en Duitsland) bestonden huwelijksadvertenties al wat langer. Ook Nederlanders konden voortaan in alle anonimiteit op zoek naar een levensgezel, buiten het bereik van hun controlerende familie.

Als je door een hedendaagse bril naar de advertenties van toen kijkt zie je hoe de betekenis van het huwelijk is veranderd. Wat vooral opvalt is de vaak ronduit zakelijke insteek van de teksten. Veel mensen zochten simpelweg een partner met een zekere hoeveelheid kapitaal (‘fortuin’) zodat ze zich verzekerd wisten van een goed bestaan. Fatsoen werd ook vaak gevraagd. Een ‘lieve’ man of vrouw maar zelden. Liefde was mooi meegenomen.

Een partner vinden was financiële noodzaak

In het licht van de tijd was dat niet eens onbegrijpelijk. Alleenstaanden, vooral vrouwen (die nog amper mochten werken), leidden vaak een kommervol bestaan. Daar kon je alleen uit ontsnappen als je een kapitaalkrachtige partner had. In een advertentie kon je daar met zoveel woorden om vragen. Wie zichzelf in de aanbieding deed, kon ook onbeschaamd pronken met zijn status en bijbehorend vermogen.

Dat gold in het bijzonder voor huwelijksadvertenties van boeren, die niet alleen een levensgezel zochten maar liefst ook een extra stuk land. Met een huwelijk kon vaak het voortbestaan van een boerenbedrijf worden veiliggesteld. Dat was niet anders voor winkeliers, die in de eerste plaats een vrouw zochten die meewerkte in de zaak. En dan waren er ook nog welgestelde particulieren die een huishoudster zochten met wie, zo stond onder in de advertentie, op een later moment kon worden getrouwd.

Soort zocht soort

Ook opvallend met de blik van nu was de religieuze achtergrond, die in vrijwel geen advertentie onvermeld bleef. Het was bijna ondenkbaar dat twee geloven op één kussen zouden belanden. Zoals het ook bijna onbestaanbaar was dat sociale klassen gingen mixen. Soort zocht soort: als je naar ‘beneden’ huwde riep je schande af over je familie. Kwam je uit een arbeidersmilieu of uit de gegoede burgerklasse? Dan vermeldde je dat er gewoon even bij. Zo bleef iedereen braaf in zijn eigen bubbel. De ontzuiling zou ook in de wereld van de huwelijksadvertenties pas vanaf de jaren zestig echt doorzetten.

Een levensgezel zoeken uit pure liefde en verder niks, dat deed zo goed als niemand in de krant. Toch waren de advertenties een breekijzer op de huwelijksmarkt. Vooral in de betere milieus (daar werden nu eenmaal de meeste kranten gelezen) was er nu een redelijk eenvoudige manier om in contact te komen met mensen buiten de eigen kring. Je kon meer regie krijgen over je eigen liefdesleven. Op de plaatsing van de advertentie volgde hopelijk een schriftelijke correspondentie en daarna een eerste afspraakje. Dat moest dan nog wel worden geregeld. En ook dat verliep natuurlijk net even wat anders dan tegenwoordig.

De getoonde advertenties zijn afkomstig van instagram.com/liefdevantoen. Daar wordt elke dag een liefdesoproep of huwelijksadvertentie uit vroeger tijden (1840-1940) geplaatst.

Volgende aflevering: Zo regelde je vroeger een date