Fleur van der Bij
Wat betekent Oost en West als de wereld rond is
“We zijn op weg. Een zak vol dromen, een tas met affiches, geld en een bus. Adressen en een boel afspraken. Visa en snoepgoed, broodjes en bandjes. En dan dit boek. Rode peper. De kaft is er al, de achterflap al geschreven, we hoeven het alleen nog maar in te vullen, 176 pagina’s, genoeg voor een wereldreis en dus zeker voor zeven weken toeren door Oost-Europa.’
Wie ‘Rode Peper, Loesje’ intypt in de YouTube-zoekbalk vindt vrijwel meteen het filmpje. Eén klik op de link werpt je dertig jaar terug in de tijd. ‘Dan volgt nu een uitzending van het Humanistisch Verbond,’ zegt een net-niet-polygoonachtige stem. Daarna verschijnt het logo van Nederland 3, een driehoek tegen een zwarte achtergrond met een rood, blauw en groen randje. De intromuziek van de documentaire start, op de achtergrond een kaart van Europa, op de voorgrond speelkaarten die zich tot een wankel vierkantje met een dak vormen met daaronder de titel: Loesje in het Europese huis.
Rode Peper-film van Loesje
Een lichtblauw Ford Transit-busje raast over de snelweg. De achterramen zijn beplakt met zwart-witposters, Loesje-spreuken vertaald in het Duits:
Een paar shots eerder kon je zien hoe de bus volgestouwd werd met backpacks, matjes, emmers en dozen met daarin posters, behangplaksel en kwasten. Vijf jongeren met modelloze kapsels, gekleed in slobbertruien en jeans stappen voor het Arnhemse Loesje-kantoor in, ze worden uitbundig uitgezwaaid. De beelden vervolgen met troosteloze douaneovergangen en grauwe landschappen. En hoe verder het busje oostwaarts rijdt, hoe gelijkvormiger de andere weggebruikers. Slechts de kleuren van de auto’s zijn verschillend, het merk is steevast: ‘Trabant’.
Aan de achteruitkijkspiegel van het busje bungelen drie gedroogde rode pepers, ze vertegenwoordigen het motto van de reis:
‘Een reisverslag doorspekt met affiches, teksten, gedichten en concrete voorstellen, waaraan je niet alleen je mond kunt branden, maar waarvan je ook in vuur en vlam raakt.’
Loesje, Arnhemse Loesje, verovert vanaf 1983 Nederland met haar posterspreuken. Gekken en dwazen schrijven op muren en glazen? Loesje niet hoor: in plaats van haar naam en mening op de muur te schrijven, plakt ze die. Ze zou door de jaren heen tijdloze teksten produceren als LEVEN IS HET MEERVOUD VAN LEF; AAN HET EIND VAN M’N GELD HOUD IK ALTIJD EEN STUK MAAND OVER en GENIET NOOIT MET MATE.
Ze wist het oer-Hollandse concept ‘tegeltjeswijsheden’ te transformeren van iets oubolligs tot iets hips. Met de moeder der tegeltjesteksten ‘Van het concert des levens krijgt niemand een program’ moest je bij Loesje niet aankomen. Zij pimpte, verdraaide en upcyclede dit soort stoffige oneliners. ‘Oost west, thuis best’? Dat werd bij Loesje WAT BETEKENT OOST EN WEST ALS DE WERELD ROND IS. Waar haar teksten vanaf 1983 in Nederland aansloegen was het in 1990 tijd om haar spreuken voorbij de Muur en het IJzeren Gordijn te exporteren.
In haar dagboek, gepubliceerd in 1987, schrijft Loesje dat ze als vijftienjarige havo-scholiere ‘De Bende van Loesje’ heeft opgericht. Er ontstaan al snel regioafdelingen en haar club groeit uit tot een landelijk netwerk dat elke maand affiches plakt in een oplage van vierduizend. ‘Niet gek voor een stelletje losgeslagen instuifidealisten,’ zegt ze zelf.
De Rode Peper Reis was in werkelijkheid minder vrolijk en vrijblijvend. Loesje had iets goed te maken, iets recht te zetten. Een paar maanden eerder, nét voor de val van de Muur, had ze voor het eerst in haar jonge bestaan de plank misgeslagen. En niet zo’n beetje ook. Was het succes haar naar het hoofd gestegen? Dacht ze door haar populariteit in Nederland ook de rest van de wereld te kunnen doorgronden? Hoe het ook zij, het orakel versprak zich.
Oktober 1989, luttele weken voor de val van de Muur, verspreidde Loesje de tekst: OOST-DUITSLAND. LAND VAN RUST EN ORDE. Auw, stond dit er echt? ‘Wat een misser, je schaamde je rot als je over straat liep en dat affiche zag hangen,’ bekende Loesje later.
‘De plak was nog niet opgedroogd of heel Oost-Duitsland stond in vuur en vlam.’
Voor het eerst in haar leven herschreef Loesje een van haar uitspraken: NEDERLAND. LAND VAN RUST EN ORDE. Maar die correctie was niet genoeg. Er broeide iets in Oost-Europa. Er stond iets op knappen, op instorten: van Berlijn tot ver voorbij Moskou.
De Rode Peper Reis is een realitycheck voor Loesje; ze wil haar blunder goedmaken, zich revancheren. Ze schrijft over de felle discussies die ze met haar eindredactie voert:
‘Of we de feeling kwijt waren, was de vraag. En of we zo weinig vertrouwen hadden in de mensheid dat we dachten dat een heel volk zich tot in lengte van dagen zou neerleggen bij een seniele partijleider en een lege dictatuur. Het antwoord was snel gevonden. Erheen! Kijken, praten, kletsen, horen, voelen, aanraken. Jezelf in de woelingen werpen als waren het golven van de zee.’
Het beeld van de documentaire trilt zo nu en dan, alles is flets. Ligt het aan de camera’s van het Humanistisch Verbond of is het een accurate registratie en zag Oost-Europa er in 1990 gewoon zo uit: ontdaan van alle kleur en sfeer?
WAS HEIßT OST UND WEST WENN DIE WELT RUND IST
De plakkwast gaat er nog één keer overheen: zo, die zit. Twee Vopo’s die voorheen gewend waren om iedereen die maar in de buurt van de Muur kwam neer te schieten, grijpen niet in. Integendeel: ze kijken bedaard toe. De Loesje-leden twijfelen geen moment, lopen op de mannen af en drukken ook hen een poster in handen.
