Hermitage Amsterdam presenteert haar eerste grote tentoonstelling na de noodgedwongen koerswijziging veroorzaakt door de oorlog in Oekraïne. In plaats van noordoost wijst het kompas nu in tegengestelde richting, naar de Londense National Portrait Gallery.
Tijdens de preview van de nieuwe tentoonstelling getiteld Love Stories licht directeur Annabelle Birnie toe dat de directie, na de verbroken banden met Rusland, vasthoudt aan de oorspronkelijke doelstelling van het museum: het vertellen van mooie verhalen. Voortaan zal over de grenzen worden gekeken naar mogelijkheden voor samenwerking met internationale musea. Dat klinkt in meerdere opzichten veelbelovend. Zoals de portretten uit Londen nu naar Amsterdam zijn gekomen, kunnen in de toekomst ook andere wereldcollecties in eigen land worden bewonderd. Niet alleen goed voor de geest, maar door minder vliegen, ook goed voor de planeet.
Love Stories is daarvan het eerste voorbeeld. De expositie toont zo’n honderd werken uit de Londense Portrait Gallery, aangevuld met Nederlandse portretten die geselecteerd werden door de Dutch National Portrait Gallery. Deze organisatie stelt zich, naar eigen zeggen, ten doel om door portretkunst bij te dragen aan een samenleving waarin mensen waardering en begrip krijgen voor de manier waarop zij van elkaar verschillen.
Passie en Tragedie
In deze expositie draait het om de liefde in de breedste zin van het woord. En vooral om de inspirerende kracht van liefde als drijfveer van alle mogelijke artistieke uitingen. Aan de hand van zes thema’s dwaal je door de met diagonaal geplaatste wanden ingerichte expositie. Om het niet te bont te maken zijn niet alle kleuren van de regenboog als achtergrond gekozen. De eigentijdse veelkleurigheid op het gebied van de liefde is echter wel het leidmotief. De symbolisch rood, roze en blauwgekleurde kunstig met elkaar vervlochten wanden – hokjesvorming wordt zorgvuldig vermeden – vormen het decor voor oude, moderne en eigentijdse kunstwerken.
Lucy Pelz, conservator van de National Portrait Gallery en Marlies Kleiterp, hoofd tentoonstellingen van de Hermitage lichtten de verschillende thema’s toe. Aan het oorspronkelijke Engelse concept heeft de Dutch National Portrait Gallery met oude en eigentijdse Hollandse portretten een extra hoofdstuk toegevoegd. De Amsterdamse Hermitage staat immers in de stad waar op het gebied van liefde alles mogelijk is.
De kunstwerken geven een indruk van die veelkleurige en soms enigszins opgerekte staalkaart van ‘de’ liefde. Zo ziet de bezoeker een videokunstwerk van Sam Taylor-Johnson uit 2004, waarin de beroemde Engelse profvoetballer David Beckham – onlangs nog gespot in de lange wachtrij voor een laatste groet aan Queen Elizabeth – slapend is gefilmd, compleet met de voor slapers kenmerkende smakgeluidjes! Volgens het bijschrift ten tonele gevoerd als sekssymbool.
Portretten van de overleden Queen Elizabeth ontbreken, maar in de kabinetten boven ontmoet je een andere koningin, de destijds in Amsterdam bekende Drag Queen en aidsactivist Hellun Zelluf (1960-1990). Onder de noemer Liefde onder Vuur ontmoeten we wel Queen Elizabeths oom, prins Edward VIII die in 1936 om de liefde voor Wallis Simpson afstand deed van de troon. Critici die de al tweemaal gescheiden geliefde van de koning ongeschikt vonden voor de rol van koningin hadden wel een punt. Edwards bruid bleek niet de ideale liefhebbende vrouw die hij eerder in haar meende te zien. Een sub-thema Liefde maakt Blind had hier niet misstaan. In de tentoonstelling komt nog meer onfortuinlijke Engelse Royalty langs met de trouwfoto van prins Charles en zijn jonge bruid Lady Diana Spencer. Wat in de ogen van velen begon als een droomhuwelijk zou eindigen in een nachtmerrie.
Liefde door de eeuwen heen
Ferdinand Bol vervaardigde in 1656 het Huwelijksportret van Wigbold Slicher en Elisabeth Spiegel, weergegeven als het mythologische liefdespaar Paris en Venus. Het zogenoemde portrait historié, waarin opdrachtgevers zich als Bijbelse of mythologische figuren lieten portretteren, was in de zeventiende eeuw populair. De geportretteerden evoceerden de boodschap dat zij dezelfde deugd of in dit geval de schoonheid als de mythologische figuur bezaten. Als een eigentijdse Paris biedt Slicher zijn vrouw in navolging van zijn voorbeeld een appel aan: voor de mooiste!
Het thema Liefde en de lens legt het vergrootglas op meerdere celebraties en hun liefdesleven. In enkele foto’s van Cecil Beaton is actrice Audrey Hepburn als icoon van ideale schoonheid hem weergegeven. In de naoorlogse jaren, toen de traditionele rol van de vrouw enigszins ter discussie kwam te staan, gaven foto’s van een zorgeloze Hepburn een andere kijk op het vrouw-zijn in die dagen.
Als achtvoudige bruid kan Elizabeth Taylor moeilijk solo getoond worden. Met haar vertolking van Cleopatra in 1963 verdiende ze niet alleen onsterfelijkheid, maar in haar tegenspeler Richard Burton ontmoette ze weer een nieuwe echtgenoot. Een onnodig lange kus op de filmset ontlokte de regisseur een ongeduldig: Cut!
De glamourfoto van Vivien Leigh en Laurence Oliver, die de cover van het prachtig uitgegeven publieksboek siert, roept dierbare herinneringen op aan een hobby op de lagere school: het sparen van filmsterren die je vond in een pakje kauwgum. Toen ik een keer 5 cent van mijn moeder had ‘geleend’ en vol schuldige nieuwsgierigheid het pakje opende werd ik meteen gestraft met een lelijke foto van Louis Armstrong!
Vivien Leigh en Laurence stralen, maar deze presentatie weerspiegelt niet de werkelijkheid. Leigh leed aan depressies en stierf een zelfverkozen dood.
Voor mijn generatie biedt de sectie huwelijksportretten nog meer momenten van herkenning. Je ziet de destijds voor opschudding zorgende (naakt)foto’s van de Beatle John Lennon en zijn door fans en bandgenoten weinig gewaardeerde Japanse geliefde Yoko Ono.
Goed getroffen is de foto van een uitzinnige Mick Jagger met zijn in maagdelijk wit gehulde bruid Bianca, wier japon in het tijdperk van de seksuele vrijheid onverhuld zicht biedt op een ontblote borst. Het paar liep hard van stapel en stapte negen maanden na de kennismaking in het huwelijksbootje. Huwelijkstrouw was echter niet Jaggers sterkste kant. Later zei Bianca:
‘Mijn huwelijk eindigde reeds op mijn trouwdag!’
Behalve buitenlandse vips kun je in de tentoonstelling ook verschillende BN’ers zien. Bijzonder leuk is een foto van Johan Cruyff en zijn vrouw Danny gefotografeerd zittend op hun bed. ’Doe wel effe je schoenen uit, liefert!’…
De expositie biedt met haar vele betekenislagen voor elk wat wils. Niet alleen op louter historisch terrein, maar ook op het gebied van literatuur, film, muziek en erotiek. Onder de noemer De Muze is te zien hoe niet langer alleen geïdealiseerde vrouwen, maar ook mannen inspiratiebron kunnen zijn voor kunstenaars.
Het thema van de vrouw als muze wordt onder andere geïllustreerd met het portret van hertogin Barbara Villiers, de maîtresse van koning Karel II van Engeland. In 1664 gaf Sir Peter Lely (1618-1680) haar met haar onwettige zoontje weer als de Maagd Maria. Hij raakt zodanig van haar schoonheid in de ban dat zijn andere figuren altijd een echo van haar gelaatstrekken weerspiegelen.
Hier had een verwijzing naar de oer-muze Galatea niet misstaan. Het mythologische verhaal van de beeldhouwer Pygmalion die, geïnspireerd door zijn denkbeeldige muze, een ideale vrouw in ivoor creëerde. Geholpen door de godin van de liefde, komt het beeld na een kus van de beeldhouwer tot leven!
Bij het thema Creatieve koppels ontmoeten we tweetallen die op artistiek gebied het beste in elkaar naar boven haalden. De dichters John Keats en Lord Byron, die zich destijds vrijelijk bewogen in de arena van hetero- en homoseksuele relaties. Hier ontmoet ik het ingetogen portret van de schrijfster Mary Beard naast de beeltenis van haar man Percy Shelly, die eveneens met Lord Byron bevriend waren. Over hen las ik onlangs Anne Eekhouts prachtige historische roman ‘Mary’. Anders dan de daarin geschetste seksuele vrijheden en het rijkelijk gebruik van geestverruimende middelen doen vermoeden, maakt Mary, schepper van de meesterlijke roman Frankenstein, hier een nogal preutse en ingetogen indruk.
Muziek speelt in de expositie een bescheiden rol. We zagen daarvan al voorbeelden met de portretten van de voormannen van de Beatles en de Rolling Stones.
In het portret dat Kenneth Green in 1943 van de componist Benjamin Britain (1913-1976) en zijn grote – destijds nog verboden – liefde tenor Peter Pears (1910-1986) vervaardigde, zie ik een mooi en ingetogen document van oprechte liefde. De expositie toont ook minder bekende op muzikaal terrein scheppende geesten. Bij een fotoportretje van een mij onbekende knappe man lees ik de naam van componist Samuel Colerigde-Taylor (1875-1912).
Zoon van een witte Engelse vrouw en een zwarte arts uit Sierra Leone. Nooit van gehoord. Kort daarop weerklinkt op Radio 4 een prachtig fragment van zijn concert voor viool en orkest, op. 80, uitgevoerd door het BBC Philharmonic Orchestra onder leiding van Andrew Davis. Niet alleen Samuels moeder, maar ook hijzelf volhardde in de liefde voor een partner met een andere kleur. Amor Vincit Omnia; liefde overwint alles. Goed mogelijk dat Jessie Walmisley, die hij op het conservatorium leerde kennen, hem tot het componeren van dit stuk inspireerde.
Partner in Portret
Na deze elkaar op artistiek niveau inspirerende creatieve geesten laat de expositie ook huis-, tuin- en keuken voorbeelden zien van traditionele huwelijkstrouw. Voor mensen die van variatie houden wellicht oersaai, maar degenen met een levenslange relatie kunnen vaak terugbladeren door een kleurrijk boek, waarin hoogtepunten en onvermijdelijke dieptepunten een eigen hoofdstuk hebben gekregen. Dit thema wordt geïllustreerd met het in speelse toets geschilderde romantische dubbelportret van David en Eva Maria Garrick. In 1772 vereeuwigde Sir Joshua Reynolds deze acteur en de destijds gevierde danseres in wie Garrick zijn grote liefde vond. Het veilige en hartverwarmende gevoel van een stabiele relatie heeft de schilder treffend weergegeven, geënsceneerd in de open lucht op een frisse veelbelovende herfstdag.
Tot slot wandel je door rood getinte kabinetten, gewijd aan het thema Liefde is liefde, met eigentijdse impressies van liefde of wat daarvoor doorgaat. De geschilderde en gefotografeerde figuren en de kunstenaars die hen in beeld brachten zijn in Amsterdam, de stad waar iedereen zichzelf kan zijn, helemaal op hun plaats. Zij gaan hun eigen weg en tonen, hun eigen, vrije uitingen van liefde, aldus de zaaltekst.
Na deze sectie zijn we terug bij het begin en passeer je de nog niet genoemde binnenkomer. Het hyperrealistisch geschilderde portret van het echtpaar Sir Harry en Lady Carol Djanogly met hun dochter Simone dat Wim Helden in 2017 vervaardigde. De kunstenaar legde hun beeltenis op een originele wijze vast. Hij plaatste mevrouw frontaal in beeld, terwijl zij de kijker recht aankijkt. Sir Harry richt zijn aandacht op de tekening die hun dochter voor hem ophoudt. In de spiegel vang je niet alleen een glimp op van haar, maar ook van Lucian Freuds tekening Pet Mouse. De aanschaf van dit werk was een geintje: Sir Harry noemde zijn vrouw namelijk muis. Tegen de met Moiré zijde beklede wand hangt een werk van Picasso en achter Simone weerspiegelt een doek met een industrieel stadsgezicht door Laurence Stephen Lowry (1887-1976).
Het echtpaar, dat de Prince of Wales Medal for Arts Philantropy heeft ontvangen, afficheert zich in dit portret als kunstverzamelaars. Een portret van onvervalste liefde voor elkaar en voor de kunst.
Dit artikel is slechts een bescheiden impressie van deze liefdevolle tentoonstelling die u met eigen ogen moet gaan zien.
Boek bij de tentoonstelling: Love Stories. Art, Passion & Tragedy
