Als het regent en de zon breekt door is de kans aanwezig dat er een regenboog aan de hemel verschijnt. In verschillende culturen en religies heeft dit indrukwekkende natuurlijke fenomeen symbolische betekenissen gekregen. Een kleine selectie:
Joods-christelijke traditie
In de bijbelse traditie wordt de regenboog gezien als een teken van een verbond tussen God en de mens. Dit verhaal wordt beschreven in Genesis, het eerste boek van het Oude Testament. Hier is te lezen hoe God, vanwege de verdorvenheid van de mens, besluit af te rekenen met de gehele mensheid. Alleen Noach en zijn familie worden gespaard. Op advies van God bouwt hij, voordat de regen losbarst, een groot schip. Deze zogenoemde ark biedt tijdens de zondvloed vervolgens niet alleen bescherming aan Noach en zijn gezin, maar ook aan de leden van het dierenrijk die de ramp zo dus eveneens overleven.
Noach’s offer en de regenboog – Daniel MacliseAls de hele aarde honderdvijftig dagen en nachten bedekt is geweest met water, zakt het water langzaam, tot de eerste bergtoppen weer droog komen te liggen. Dan verlaat Noach de ark en brengt hij een brandoffer aan God. Te lezen is vervolgens hoe de geur van dit offer God bereikt.
En Hij zei bij zichzelf: Nooit weer zal Ik de aarde vervloeken vanwege de mens, want alles wat de mens uitdenkt, van zijn jeugd af aan, is nu eenmaal slecht. Nooit weer zal Ik alles wat leeft doden, zoals Ik nu heb gedaan. Genesis 21b-22
Dan zegent God Noach en zijn zonen en roept hen op vruchtbaar te zijn en te heersen over alle levende wezens op aarde.
Hierna sluit God een verbond met de mens, waarbij hij herhaalt de aarde nooit meer met een zondvloed te vernietigen:
“‘En dit’, zei God, ‘zal voor alle komende generaties het teken zijn van het verbond tussen Mij en jullie en alle levende wezens bij jullie. Ik plaats mijn boog in de wolken; die zal het teken zijn van het verbond tussen Mij en de aarde. Wanneer Ik mijn wolken samendrijf boven de aarde en in die wolken de boog zichtbaar wordt, zal Ik denken aan mijn verbond met jullie en met al wat leeft. (…) Als Ik de boog in de wolken zie verschijnen, zal Ik denken aan het eeuwigdurende verbond tussen God en al wat op aarde leeft. Dit,’ zei God tegen Noach, ‘is het teken van het verbond dat ik met alle levende wezens op aarde gesloten heb.’
Noach offert na de zondvloed. In de linker bovenhoek is de regenboog te zien – Schilderij van Joseph Anton Koch
In de Koran wordt de geschiedenis van Noach (Nuh) ook beschreven, alleen wordt hierin geen melding gemaakt van een regenboog.
Noordse mythologie
Heimdal bij de regenboog РEmil Doepler, ca. 1905In de Noordse mythologie staat de regenboog bekend als Bifr̦st, wat schommelige hemelstraat betekent. Deze regenboog vormde de brug tussen twee werelden: Midgard, de wereld van de sterfelijken en Asgard, de godenwereld. Om te voorkomen dat de gewone mens de goddelijke wereld ooit betrad, werd de god Heimdal aangesteld als poortwachter. Vanuit zijn burcht Himinbj̦rg (hemelberg) hield deze godenwachter toezicht op de hemelboog. De god was moeilijk te verschalken want hij had minder slaap nodig dan een vogel, kon tientallen kilometers ver kijken (ook in het donker) en had extreem goede oren: hij kon zelfs gras en wol horen groeien.
De goden bouwden de regenboog uit rood vuur, groen water en blauwe lucht. Dagelijks trokken de goden over de brug om samen te komen bij de bron Urd. De IJslandse dichter Snorri Sturluson (1179-1241) die veel Noordse mythen optekende, omschreef de regenboog als een schitterende boog met tongen van vuur.
Griekse mythologie
De Griekse mythologie kent een godin die geheel aan de regenboog is gewijd: Iris. Ze was een gezelschapsdame van de belangrijke godin Hera en werkte voor haar als boodschapper. Vanwege haar snelheid omschreef Homerus haar in de Ilias als ‘Iris met de gouden vleugels’.
De godin Iris -John Atkinson Grimshaw
Aboriginals en West-Afrika
Volgens de Aboriginals, de inheemse volkeren van Australië, schiepen voorouderlijke wezens het water, in de tijd dat ook de wereld werd gevormd. Hierbij ontstond ook de Regenboogslang, een van de oudste voorouderlijke geesten van de Aboriginals.
Rotstekening van de regenboogslang (CC BY 2.5 – Digital tribes – wiki)Dit wezen is alomtegenwoordig in de mythen van de verschillende stammen en hij is volgens het volksgeloof aanwezig in elke waterpoel en rivier. In zekere zin symboliseert de regenboogslang ook de zoektocht naar water, die voor veel bewoners van het droge Australisch continent van levensbelang is. De bekende mythologie-expert Covington Scott Littleton zei daarover:
“Geen Aboriginal zou ooit water uit een dillabong (draslandgebied) halen zonder eerst daarvoor de Regenboogslang ritueel om toestemming te vragen, of op eigen gezag de vissen, dieren of watervogels van de geest meenemen.”
Bij de Aboriginals is de Regenboogslang bekend onder verschillende namen, zoals Ngalyod, Bolung, Kunmanggur en Wanampi
De Regenboogslang is ook bekend in West-Afrika. De onzijdige god Nana-Buluku zou voordat de wereld werd geschapen, rondgetrokken zijn in de bek van de slang Aido-Hwedo. Steeds als deze mythische slang even rustte, poepte hij, waardoor grote bergen gevormd werden. Rivieren en valleien zouden vandaag de dag nog getuigen van het pad dat Aido-Hwedo aflegde.
De San (Afrika)
Bidsprinkhaan (CC BY-SA 3.0 – wiki)In veel scheppingsverhalen van het Afrikaanse San-volk speelt de heilige bidsprinkhaan een belangrijke rol. Dit dier zou verschillende antilopen honing brengen en hen daarbij ook allemaal een kleur geven. Zo bracht de bidsprinkhaan de eerste elandantilope bijvoorbeeld donkere wespenhoning die hij een beetje verdunde met water. De antilope kreeg vervolgens de kleur van de honing en werd dus donkerbruin. Ook de gemsbok ontving honing van de bidsprinkhaan. Maar dit keer was de honing licht van kleur waardoor de bok ook een lichtere vacht kreeg. Hetzelfde gebeurde bij de zogeheten hartenbeesten. De bidsprinkhaan bracht deze antilopesoort roodachtige honing, waardoor de vacht van het hartenbeest een rode gloed heeft. En zo ging het verder.
Als kleurbrenger werd de bidsprinkhaan soms afgebeeld als een regenboog.
Ierland (en de pot met goud)
Ierse leprechaun (CC BY-SA 3.0 – SatyrTN – wiki)De Ierse folklore kent het wezen leprechaun. Deze kabouterachtige mannetjes dragen groene pakjes en een hoed. Vaak hebben ze een rode baard en hebben ze een klaverblaadje bij zich. Volgens de legendes zijn leprechauns vrienden van de mens die verborgen schatten bewaken. Zo worden ze bijvoorbeeld vaak afgebeeld bij de traditionele pot met goud die volgens veel volksverhalen aan het einde van de regenboog is te vinden. Er zijn veel verhalen bekend waarin mensen proberen leprechauns te vangen, om zo de pot met goud in bezit te krijgen. Dit blijkt echter niet zo eenvoudig. De mannetjes zijn namelijk erg moeilijk te vangen en als ze eindelijk eens gepakt worden en na lang aandringen verklappen waar de geheime schat is verstopt, roept de vrager groot onheil over zich af. Motto: hebzucht doet een mens geen goed.
LGBTQ+
Regenboogvlag in Berlijn (CC0 – Pixabay – Sabrina_Groeschke)Sinds enkele decennia is de zogeheten regenboogvlag een symbool van de homobeweging en, breder, de LGBTQ+-gemeenschap waar bijvoorbeeld ook biseksuelen, transgenders, queers en intersekse personen onderdeel van uitmaken. De regenboogvlag wordt veel gebruikt als steunbetuiging aan deze groeperingen en hun acceptatiestrijd. Oproepen om de vlag te gebruiken stuiten soms op verzet van (orthodox) christenen die van mening zijn dat het teken van de regenboog vooral moet gaan over het verbond dat God na de zondvloed met Noach sloot.
De regenboogvlag werd in 1978 ontworpen door de Amerikaan Gilbert Baker, voor de Gay Pride Parade die dat jaar in San Francisco werd gehouden. Tot die tijd was een roze driehoek het symbool van de homobeweging. Helemaal nieuw was de vlag overigens niet. Zo introduceerde de Amerikaanse dominee en pacifist James William van Kirk begin twintigste eeuw ook al een regenboogvlag die de internationale wereldvrede moest symboliseren. Deze vlag is ook nu nog wel eens te zien.
Welke kleuren heeft de regenboog ook alweer?
Hoewel de regenboog in werkelijkheid veel meer kleuren heeft, wordt vaak gesproken van zeven kleuren. Dit zijn de kleuren die doorgaans het scherpst te onderscheiden zijn. Van boven naar beneden gaat het om: rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en violet. Hoewel dit geen heel sterk ezelsbruggetje is, onthouden sommige mensen de kleurvolgorde aan de hand van het acroniem ROGGBIV.
Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen gratis toegankelijk maken.
Redactie
