Lycurgus – Spartaanse wetgever

Lycurgus (of Lykourgos) wordt algemeen beschouwd als de mythische grondlegger van de Spartaanse samenleving. Hij leefde mogelijk in de zevende eeuw voor Christus. Zijn naam betekent wolvenmoed.

Onduidelijk is of Lycurgus daadwerkelijk heeft geleefd of meer een mythisch figuur is. Zijn naam wordt in de vijfde eeuw voor Christus als eerste genoemd door de Griekse geschiedschrijver Herodotus. In zijn Historiën beschrijft hij hoe de Spartaan op een dag aankomt bij het orakel van Delphi, waar de priesteres Pythia tegen hem zegt:

O Lycurgus, gekomen in mijn welvarende tempel
zijt gij als gunsteling van Zeus en de andere Olympische goden.
Twijfelen doe ik of ik u een god moet noemen of een sterveling,
maar ik geloof, dat gij eerder een god toch zijt, o Lycurgus. Boek I – 65

Volgens Herodotus reisde Lycurgus kort hierna naar Sparta, waar zijn neef Leoobootès toen koning was. Lycurgus werd vervolgens aangesteld als voogd en voerde een groot aantal wetten in. Onder de Spartanen kwam hij hierdoor bekend te staan als de grote wetgever die het fundament legde voor een nieuw staatsbestuur. De filosoof Plutarchus meldde later dat Lycurgus ooit een reis naar Egypte maakte en de gedichten van Homerus in Sparta introduceerde.

De meeste historici gaan er tegenwoordig van uit dat Lycurgus een mythisch figuur is aan wie alle oude wetten van de stadstaat werden toegeschreven. In werkelijkheid zou de nieuwe staatsinrichting geleidelijk zijn ontstaan, over een lange periode. Herodotus meldt evenwel:

“Hij veranderde alle wettelijke instellingen en trof maatregelen tegen overtreding daarvan. Vervolgens regelde hij de militaire zaken en stelde eedgenootschappen, afdelingen van dertig en gemeenschappelijke maaltijden in en benoemde ephoren en een raad van ouderen. Zo werd de staatsvorm veranderd en kregen zij een goed bestuur. Na de dood van Lycurgus bouwden zij voor hem een tempel en ze houden hem in hoge eer.” Boek I – 65b-66a

De structuur van de stadstaat Sparta week in de zogeheten archaïsche periode (ca. 800-480 v. Chr.) behoorlijk af van die van de andere Griekse stadstaten. Belangrijk voor de staatsinrichting was onder meer een boerenopstand die rond 640 v.Chr. plaatsvond. De Spartaanse burgers slaagden erin deze heloten-opstand neer te slaan, maar aangezien zij slechts tien procent van de bevolking uitmaakten was hun machtsbasis vrij wankel. Om toekomstige opstanden te voorkomen besloten ze daarom een harde onderdrukkingspolitiek te voeren. Een strikte staatsinrichting was daarvoor noodzakelijk. Volgens sommige historici was Lycurgus mogelijk verantwoordelijk voor deze hervorming.

Gerousia en apella

Sparta was een monarchie met twee koningen, uit twee verschillende geslachten, de Agiaden en de Eurypontiden. Dit dubbele koningschap werd in het nieuwe staatsbestel gehandhaafd, maar de macht van de vorsten werd wel flink aan banden gelegd. De koningen maakten deel uit van de gerousia, een dertig man tellende of raad van ouden, die fungeerde als een soort rechtbank en voorstellen deed aan de volksvergadering, de apella. Deze werd gevormd door enkele duizenden Spartaanse burgers. Ook de macht van deze volksvergadering werd beperkt. Ze konden voorstellen van de gerousia bijvoorbeeld aannemen of afwijzen, maar niet wijzigen. De vergadering koos jaarlijks vijf magistraten (eforen), die het dagelijks bestuur van de stadstaat vormden.

In het militaristische bestel had de pre-Dorische bevolking van de regio rond Sparta het zeer zwaar. De Spartanen keken neer op deze heloten of perioiken en behandelden hen als slaven of horigen. Ze hadden nauwelijks rechten.

Spartaanse opvoeding

Om de orde te handhaven en opstanden van heloten te voorkomen, waren de burgers van Sparta (Homoioi of Spartiaten) volledig afhankelijk van een sterke militie. Spartaanse jongens werden om die reden al op hun zevende bij hun moeder weggehaald om door de staat te worden opgevoed. Tijdens de beruchte Spartaanse opvoeding moesten jongeren worden gehard en opgeleid worden tot keiharde militairen en gehoorzame staatsburgers. Tijdens een jaarlijks feest, de krypteia, werden de Spartaanse jongeren er ’s nachts op uit gestuurd om een heloot te vinden en doden.

Bronnen ▼