Mao Zedong – Communistisch dictator van China

De Chinese politicus Mao Zedong geldt als een van de bekendste communistische dictators. Hij stond aan de basis van de Chinese Communistische Partij (CCP). Mao Zedong was ook een van de grootste massamoordenaars uit de geschiedenis. Onder zijn bewind vielen naar schatting 40 miljoen tot mogelijk 72 miljoen doden.

Mao Zedong werd op 26 december 1893 geboren in een redelijk welvarend boerengezin in de plaats Shaoshan in de Chinese provincie Hunan. Mao’s vader Mao Yichang (毛贻昌, 1870-1920), een strenge man, was door rijsthandel de welvarendste boer van het dorp geworden. Zodoende woonde het gezin in een mooi huis. Mao’s moeder heette Wen Qimei (文七妹, 1867-1919).

Na het voltooien van de kweekschool, sloot Mao Zedong zich aan bij de revolutionaire nationalistische partij Kwomintang, die rond de Chinese Revolutie van 1911 ontstaan was en geleid werd door Sun Yat-Se. Uit deze groepering ontstond begin jaren 1920 de Chinese Communistische Partij.

Oprichting Chinese Communistische Partij (CCP)

In 1921 was Mao Zedong in Shanghai betrokken bij de oprichting van de Chinese Communistische Partij (CCP). Aanvankelijk werkte deze partij enige tijd samen met de Kwomintang, een nationalistische Chinese politieke partij. Dit veranderde in 1925 toen de oprichter van deze partij, Sun Yat-sen, overleed en opgevolgd werd door Chiang Kai-shek, een nationalist die niets moest hebben van het communisme. Veel communisten, onder wie Mao Zedong, werden vervolgd en vluchtten naar het noorden van het land.

Samen met enkele anderen richtte Mao hierna het Chinese Rode Leger op. Na twee mislukte opstanden trok hij zich terug in de Jinggangheuvels van Jianxi en begon hij een guerrillaoorlog. In 1934 werden Mao en zijn mannen, en dat was niet voor het eerst, omsingeld door troepen van Chiang Kai-shek. Onder leiding van Mao besloten de communisten tot een uitbraak. Die uitbraak ging de geschiedenis in als de zogenoemde Lange Mars. Aan deze mars namen ongeveer 130.000 Chinese communisten deel. Tienduizenden van hen stierven gedurende deze mars, die liep van Jiangxi naar Yan’an in Shaanxï, niet. Mao Zedong wist gedurende de Lange Mars definitief de macht te grijpen in de CCP. De leider vestigde eind 1935 in Yan’an zijn hoofdkwartier en bestudeerde daar in de jaren die volgden het marxisme.

In 1937, tijdens de Tweede Chinees-Japanse Oorlog, sloten de Kwomintang en de CCP een bondgenootschap en tijdens de Tweede Wereldoorlog vormden de twee partijen een (wankel) anti-Japans front. Na de Japanse nederlaag in 1945, brak echter opnieuw een burgeroorlog uit. Chiang Kai-shek beschouwde de vele communistische bases op Chinese bodem als een groot gevaar, terwijl men aan communistische zijde de Kwomintang verweet veel te nauw samen te werken met ‘Amerikaanse imperialisten’. De communistische strijdkrachten stonden er in 1945 veel beter voor dan in de jaren voorafgaand aan de oorlog. Inmiddels had men een groot aantal ‘rode bases’ in het noorden van China en doordat men daar ook de ontwapening van de Japanse troepen op zich nam, kregen de communisten de beschikking over veel extra wapens en voorraden. De nationalisten hadden tijdens de Tweede Wereldoorlog wegens grote Japanse offensieven juist aan kracht ingeboet. De Kwomintang had hierdoor ook minder steun onder de bevolking dan voorheen en bleek bovenal militair tot weinig in staat. De communisten maakten van deze ongelijkheid gebruik en mobiliseerde de plattelandsbevolking. Tegelijkertijd probeerden de partij de bevolking aan zich te binden door grote sociale en economische hervormingen door te voeren.

De burgeroorlog stelde de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie voor grote uitdagingen. De Verenigde Staten steunde in principe de nationalisten, maar deed dat met enige tegenzin aangezien overduidelijk was dat de top van de Kwomintang zeer corrupt was en eigenlijk niet in staat om grote democratische vernieuwingen door te voeren. De partij vormde geen eenheid, maar was meer een bundeling van verschillende politieke partijen die intern met elkaar streden om de macht. De Sovjets steunden de communistische CCP, maar eveneens met enige reserve uit angst de spanningen nog hoger te laten oplopen en mogelijk ook uit angst voor de als nogal rechtzinnig bekendstaande Mao Zedong. Wat beide grootmachten in ieder geval niet wilden was militair betrokken raken bij het conflict. Liever zagen beiden landen dat de Kwomintang en CCP de wapens neerlegden en een coalitieregering vormden. Al snel werd echter duidelijk dat beide partijen elkaar daarvoor veel te veel wantrouwden.

De burgeroorlog eindigde uiteindelijk in 1949 met de overwinning van de CCP. Mao Zedong riep vervolgens op 1 oktober 1949 de Volksrepubliek China uit en trad zelf aan als staatshoofd.

Grote Sprong Voorwaarts

Mao Zedong, die kort na de oprichting van de Volksrepubliek een bezoek bracht aan Moskou, was van mening dat het land sneller communistisch gemaakt kon worden dan via het sovjetsysteem dat met een zogenoemde planeconomie werkte. In 1958 maakte hij zijn tweede vijfjarenplan voor China bekend. Eerder was de landbouw al gecollectiviseerd en de zogenaamde Grote Sprong Voorwaarts moest van China op korte termijn een economisch supermacht maken. Mao bepaalde onder meer dat 700.000 coöperaties en collectieve boerderijen samengevoegd moesten worden tot zo’n 25.000 volkscommunes. Die communes dienden vervolgens zelfvoorzienende eenheden te worden, die zich op kleine schaal ook konden bezighouden met industrie. Een onderdeel van Mao’s beleid was ook het doden van alle mussen die de Chinezen konden vinden. Zij zouden de oogst verwoesten, aldus Mao Zedong.

Volgens Mao was staal de sleutel voor de Grote Sprong Voorwaarts. Ongeveer honderdduizend Chinezen werden daarom aan de landbouwproductie onttrokken en te werk gesteld in honderdduizenden hoogovens die, zo bleek al snel, een vrij slechte kwaliteit staal leverden.

Mao’s Grote Sprong Voorwaarts pakte totaal verkeerd uit. Het land kreeg al snel te kampen met een grote hongersnood, die miljoenen levens eiste en daarnaast kreeg de Volksrepubliek enkele grote natuurrampen te verwerken. Tot ontsteltenis van veel Chinezen liet Mao in 1958 en 1959 zo’n zeven miljoen ton graan reserveren voor de export terwijl zijn landgenoten op grote schaal honger leden. Mao bekommerde zich, op zijn zachtst gezegd, niet erg om hun lot. Volgens sommige bronnen zou hij zelfs gespeeld hebben met de gedachte om de namen van de Chinezen te vervangen door nummers. Door het beleid van Mao stierven tussen 1958 en 1961 naar schatting dertig miljoen mensen door ondervoeding en hongersnood.

Kritiek op zijn bewind was in het openbaar nauwelijks te horen. De CCP controleerde de media en zorgde er voor dat negatieve berichten niet openbaar werden gemaakt. Binnen de partij bestond echter wel ongenoegen over de werkwijze van Mao. In 1959 werd de stalinist Liu Shaoqi staatshoofd in plaats van Mao die echter wel partijleider bleef en zo veel macht behield.

Culturele Revolutie (1966-1969)

In april 1966 lanceerde de toen 72-jarige Mao de zogenoemde Culturele Revolutie. De partijleider wilde dat zijn eigen denken, zoals hij had vastgelegd in zijn “Rode Boekje”, overgenomen werd door alle Chinezen. Mao richtte zich daarbij vooral op jongeren. Zij moesten er met hun Rode Garde voor gaan zorgen dat de smaak, gedachten en levensstijl van alle Chinezen gingen voldeden aan de normen van Mao. Rode Gardisten hielden op grote schaal huis in China. Wie zich in westerse kleding op straat vertoonde, liep groot risico opgepakt of mishandeld te worden. Mao’s kleding was namelijk de norm…

Tijdens de Culturele Revolutie rekende Mao Zedong af met veel vooraanstaande personen die enige kritiek hadden op het beleid van Mao of zich niet helemaal willen conformeren aan het gedachtegoed van de ‘grote leider’. Door het optreden van de Rode Garde liep de zaak volkomen uit de hand. Mao zag zich in 1968 daarom gedwongen de garde te ontbinden. Het leger herstelde hierna de orde.

Dood van Mao Zedong

Mao Zedong overleed op 9 september 1976. Zijn lichaam werd gebalsemd en verplaatst naar een mausoleum op het Tiananmenplein in Peking. Mao was meer dan veertig jaar partijleider geweest en bijna dertig jaar de verpersoonlijking van zijn land. Na zijn overlijden stootten velen in China, op diverse plaatsen ook letterlijk, hem van zijn voetstuk.

Boek: Mao, het onbekende verhaal

Bronnen ▼