Onverbiddelijk
Het kasteel in Fotheringhay, ongeveer honderdveertig kilometer ten noordwesten van Londen, woensdag 8 februari 1587
De dag was ongehoord fraai aangebroken, het duister langzaam verdrongen door de zachte stralen van de winterzon die het reusachtige, grimmig uitziende middeleeuwse kasteel beschenen dat, bijna vijf eeuwen oud, het omringende landschap domineerde. Het koesterende licht bood echter geen troost aan de mensen die achter de ondoordringbare muren van de citadel schuilgingen, want dit was de ochtend waarop Maria Stuart, koningin van Schotland, terechtgesteld zou worden.
Dat er zoveel tijd verstreken was tussen uitspraak en strafvoltrekking was te wijten aan de voor de hand liggende schroom van Elizabeth I om het doodvonnis van haar nicht te tekenen. Dat was niet zomaar een kwestie van afwegen welke mogelijke gevolgen die handeling zou hebben voor de buitenlandse politiek van het koninkrijk. De afgezanten van Elizabeth hadden hun licht al opgestoken bij Maria’s enig kind Jacobus, de koning van Schotland, en bevestigd dat Jacobus geen represaillemaatregelen zou nemen wanneer Elizabeth tot die uiterste, onomkeerbare stap zou besluiten, mits de executie van zijn moeder geen enkele negatieve invloed had op zijn eigen kansen om de Engelse troon te bestijgen. En hoewel de katholieke koningen van Frankrijk en Spanje via hun gezanten fel tegen de wrede straf protesteerden, waren de ministers van Elizabeth tot de conclusie gekomen hun verzet niet zover te willen doordrijven dat het tot een gewapende interventie ter wille van Maria kwam. Toch aarzelde Elizabeth, de maagdelijke koningin. Het was een serieuze zaak om een medemonarch te laten onthoofden. Het schiep een sinister precedent. Dat besefte Maria zelf ook.
‘Alstublieft, beschuldig me, nu ik op het punt sta deze wereld te verlaten en me op een betere voorbereid, niet van aanmatiging wanneer ik u erop wijs dat u zich op een dag voor dit bevel zult moeten verantwoorden,’
…schreef ze vanuit haar cel in Fotheringhay indringend aan Elizabeth.
Martelaarschap
Maar de koningin van Engeland had zich er door haar protestantse raadslieden gaandeweg van laten overtuigen dat ze onverbiddelijk moest zijn, en op 1 februari 1587 voegde ze het gezag van de kroon toe aan de uitspraak tegen Maria en tekende het doodvonnis. Vier dagen later, op 5 februari, leverde een koerier dat document in het geheim af in Fotheringhay, en op de avond van 7 februari werd Maria, die zich juist klaarmaakte voor de nacht, bruusk medegedeeld dat ze de volgende ochtend om acht uur de dood zou vinden.
De volgende ochtend werd ze kort na achten geroepen voor haar martelgang. Ze verscheen in vol ornaat en in gezelschap van haar kleine huishouding, met voorop een van haar mannelijke bedienden die een kruisbeeld omhooghield. Haar golvende japon was van zwart satijn en fluweel, met hier en daar een oplichtende zweem paars, het symbool van koninklijke waardigheid. Haar kenmerkende roodbruine krullen (een pruik nu, omdat het eigen haar van de vierenveertigjarige koningin inmiddels grijs was) werden omhuld door een kanten sluier die tot de grond reikte en reinheid symboliseerde. De zaal stond vol mensen, zowel functionarissen van het koninklijk hof als leden van de plaatselijke adel, die waren uitgenodigd om getuige te zijn van het onthoofdingstafereel. Ze namen hun plaats in rond het schavot terwijl Maria met kalme majesteit de treden naar haar noodlot beklom. Een zware bijl, het instrument van haar dood, ‘zo een waarmee ze ook hout hakken’ zei een ooggetuige later, stond op een opvallende plek op de verhoging.
Boetepreek
De ceremonie van de staatsexecutie begon. Een protestantse geestelijke was ingehuurd om een boetepreek tegen de koningin te houden en begon aan een lange verhandeling. Maria reageerde door hardop te bidden, eerst in het Latijn en daarna in het Engels, voor de bescherming en opbouw van de katholieke kerk. Na afronding van de twee concurrerende godsdienstoefeningen werd de koningin van Schotland ontdaan van haar sluier en overjapon, zoals gebruikelijk was. Haar onderrok en lijfje waren van een grove bordeauxrode stof die symbool stond voor het bloed der martelaren, opnieuw een welbewuste keuze. In die kledij werd ze naar het blok gevoerd en knielde ze op de kussens die daar voor dat doel waren neergelegd. Zacht huilend bond haar oudste en trouwste dienstmeid haar meesteres een witte zijden band voor de ogen en verschikte haar haar om de nek te ontbloten. Toen legde Maria haar hoofd op het blok.
Naar moderne maatstaven is onthoofding gruwelijk wreed, maar in de zestiende eeuw was het de executiemethode voor de elite. Omdat het met één snelle slag voorbij was, werd aangenomen dat het lijden tot een minimum beperkt bleef, dus werd alleen degenen met een zeer hoge rang het voorrecht gegund om op deze manier te sterven. Misdadigers en gewone mensen werden vrijwel altijd opgehangen, wat veel langer duurde. Als het gepleegde misdrijf ernstig genoeg was, werd een misdadiger eventueel nog gevierendeeld. De vreselijkste straf, de brandstapel, was voorbehouden aan gevallen van hekserij of ketterij, als een effectieve manier om anderen te ontmoedigen die wellicht in de verleiding kwamen om de heidense leer van de veroordeelde te volgen.
‘Here Jezus, ontvang mijn ziel’
Maar hoe humaan bedoeld ook, de mate van pijn was natuurlijk helemaal afhankelijk van de vaardigheid van de man die de bijl hanteerde, en in dat opzicht had Maria het niet getroffen. De eerste slag miste haar nek volledig en kwam op haar achterhoofd neer. Ondanks de blinddoek zagen de toeschouwers die dicht bij de verhoging stonden, dat de gezichtsuitdrukking van de koningin veranderde, dat haar mond open en dicht ging van schrik en volgens getuigen de woorden ‘Here Jezus, ontvang mijn ziel’ vormde. De beul moest zijn bloederige gereedschap lostrekken en hief toen zijn armen voor een nieuwe poging. De tweede slag was beter en trof haar nek, maar kliefde die niet helemaal door. In plaats van het wapen een derde keer te heffen en zijn onhandigheid te erkennen, hakte haar beul simpelweg in het resterende weefsel totdat het hoofd van de koningin uiteindelijk van haar romp viel. Haar lippen bewogen nog toen hij zijn gruwelijke buit voor ieders ogen in de lucht hield en bleven nog tien minuten of langer bewegen, alsof ze zich inspanden om te spreken, voordat ze uiteindelijk stilvielen.
‘Zo zal het einde zijn van alle vijanden van de koningin en het evangelie,’
Maar de geschiedenis heeft er een handje van om zelfs de meest zeker lijkende verwachtingen te logenstraffen, want niet de nazaten van de vermaarde koningin Elizabeth I zouden overleven en Engeland besturen. Nee, door een reeks verbazingwekkende spelingen van het lot, die gepaard gingen met gevaar, avontuur, moed, hartzeer en, uiteindelijk, triomf, was het juist Maria’s nalatenschap die zegevierde in de persoon van haar onbevreesde kleindochter Elizabeth Stuart, de Winterkoningin, en haar vier dochters, prinses Elisabeth, Louise Hollandine, Henriëtte Maria en Sophia. Van de vrouwelijk tak van deze familie stamt, in een onafgebroken lijn, iedere Engelse monarch af, vanaf George I, via de memorabele Victoria en de onverzettelijke Elizabeth II, tot en met de enorm populaire kinderen van de huidige hertog en hertogin van Cambridge, prins William en Kate Middleton.
Boek: De dochters van de Winterkoningin – Nancy Goldstone
