Koningin Elizabeth II van het Verenigd Koninkrijk (1926-2022)

De Britse koningin Elizabeth II was een van de langstzittende vorstinnen uit de geschiedenis. Ze zat ruim zeventig jaar op de troon. Hoe zag haar regeerperiode er in hoofdlijnen uit? En hoe valt de Britse koningin als persoonlijkheid te typeren?

Algemene informatie & historische achtergrond omtrent de regeerperiode van Elizabeth II

Koningin Elizabeth II was de moeder van Charles, de prins van Wales, en de grootmoeder van de bekende prinsen William en Harry. Ze gold als de langstzittende monarch uit de Britse geschiedenis. In 2015 passeerde ze koningin Victoria op de ‘ranglijst’, die ruim 63 jaar regeerde. Een jaar later werd Elizabeth zelfs de langstzittend vorstin ter wereld, toen op 13 oktober 2016 de koning van Thailand overleed.

Elizabeth was als vorstin verbonden aan een groot aantal landen. In totaal waren er 55 soevereine staten – de zogeheten Commonwealth of Nations (Gemenebest van Naties) – die Elizabeth II als koningin erkenden, maar in politiek opzicht wel volledig onafhankelijk waren. Elizabeth was dus het symbolische hoofd van deze staten, maar niet het officiële staatshoofd.

Sinds haar troonsbestijging in 1952 was Elizabeth officieel koningin van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Verder is Elizabeth nog officieel staatshoofd van een aantal losse gebieden, die bekendstaan als de Commonwealth Realms, een groepje landen en gebieden dat vroeger als kolonie tot het Britse Rijk behoorde, maar inmiddels onafhankelijk is en als confederatie van landen Elizabeth II als vorstin erkende. Enkele bekende Commonwealth Realms zijn Jamaica, Antigua en Barbuda, de Salomonseilanden, Belize, Saint Lucia, Papoea-Nieuw-Guinea, Grenada, Barbados en de Bahama’s.

Naast vorstin was Elizabeth hoofd van de Britse regering en van de Britse Anglicaanse Kerk. Toch was haar ambt als koningin in de praktijk vooral ceremonieel en had ze als vorstin weinig invloed. Sinds haar aantreden op 6 februari 1952 was de officiële titulaire benaming van de vorstin:

“Elizabeth II, by the Grace of God, of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and of her other realms and territories Queen, Head of the Commonwealth, Defender of the Faith.”

Een van de veranderingen die Elizabeth II als vorstin doorvoerde, was het verkleinen van de afstand tussen de monarchie en het volk. Zo liet ze een televisiefilm maken die een inkijkje bood in het leven van de koninklijke familie. In 1965 verbrak Elizabeth met een staatsbezoek naar West-Duitsland (de BRD) nog een andere decenniaoude Engelse ’traditie’: het was het eerste officiële staatsbezoek van een Engelse monarch sinds vijftig jaar. Tijdens haar regeerperiode veranderde er in de wereld veel. Op de achtergrond speelden spanningen rond de Koude Oorlog een rol, de Europese eenwording kreeg steeds meer vorm (Engeland trad in 1973 toe tot de Europese Gemeenschap, de later Europese Unie, maar verliet deze ook weer in 2020), terwijl Groot-Brittannië door de dekolonisatie veel rijksgebieden verloor. Verder kwamen tijdens Elizabeths regeerperiode de televisie en internet op, werd de Vietnamoorlog (1957-1975) uitgevochten en streed het Verenigd Koninkrijk in 1982 in de Falklandoorlog tegen Argentinië.

Geboorte & jeugd van Elizabeth (1926-1945)

De Engelse koningin Elizabeth II, geboren onder de naam Elizabeth Alexandra Mary, kwam ter wereld op 21 april 1926 in Londen. Op dat moment was haar grootvader, George V, koning. Elizabeth is de dochter en het eerste kind van prins Albert, de Duke (hertog) of York, die in 1936 gekroond werd tot koning George VI, en diens eega Elizabeth Bowes-Lyon.

Toen Elizabeth twee jaar was, ontmoette de Engelse staatsman Winston Churchill haar voor het eerst. Hij merkte na deze ontmoeting op, zo meldt journaliste Sally Bedell Smith in haar recent verschenen boek Koningin Elizabeth II. De biografie (2020), dat Elizabeth…

“…gezag en bedachtzaamheid uitstraalde, uitzonderlijk voor een peuter.” (19)

Andere tijdgenoten noemden Elizabeth ‘netjes’, ordelijk’, ‘behulpzaam,’en ‘ijverig’. Het tijdschrift Time noemde haar in 1929 ‘fris, welgevormd en grappig’.

Elizabeth II kreeg in haar jonge jaren, samen met haar zus, prinses Margaret Rose Windsor gravin van Snowdon, thuisonderwijs. Beide dochters werden beschermd opgevoed. Elizabeths jonge jaren, waarvan een mooie collectie foto’s bestaat, waren vrij zorgeloos. Na het volgen van basisonderwijs, verdiepte Elizabeth zich in geschiedenis en godsdienst. Ze volgde een studie geschiedenis bij de historicus Sir Henry Marten, plaatsvervangend hoofd van Eton College. Verder kreeg Elizabeth een godsdienstige opleiding, die werd opgepakt door de aartsbisschop van Canterbury.

In haar jonge jaren was Elizabeth een enthousiast lid van de Anglicaanse Kerk. Ze las veel boeken en dan vooral klassiekers, onder meer werken van Charles Dickens, Walter Scott (schrijver van Ivanhoe, 1812) en Rudyard Kipling, een Britse schrijver die een grote invloed had op Walt Disney. Verder leerde ze van haar vader hoe het fokken van sterke paarden in zijn werk ging. Andere hobby’s waren omgaan met honden en het lezen van geschiedenisboeken. Ook wist ze in technisch opzicht veel van auto’s, zo meldt haar biograaf Sally Bedell Smith:

“De opmerkelijkste – en gedenkwaardigste – opleiding kreeg ze in 1945, toen ze achttien was. Ze ging drie weken naar het Mechanical Transport Training Centre, (…) het vrouwenregiment van het Britse leger. Daar leerde ze (…) veel van auto’s. ‘Nog nooit in mijn leven heb ik zo hard gewerkt’, zei Elizabeth later.” (34,35)

In 1933 bracht Elizabeth, die toen zeven jaar jong was, de Hitlergroet gebracht. Dit bizarre feit werd bekend in 2015, toen er een video opdook waarin te zien was hoe ze haar arm in een nazistische houding ophief. Prins Edward, de latere koning Edward VIII (van 20 januari tot 11 december 1936 was hij de monarch van het Verenigd Koninkrijk en keizer van India) leert Elizabeth en enkele van hun jonge familieleden de Hitlergroet.

Op 20 januari 1936 overleed de overgrootvader van Elizabeth, koning George V, die daarna opgevolgd werd door Edward VIII. Deze vorst deed echter al snel afstand van zijn positie, omdat hij wilde huwen met een gescheiden vrouw, de Amerikaanse Wallis Simpson. Hij ondertekende zijn abdicatie op 10 december 1936 in Fort Belvedere. In de avond van 11 december maakte hij de troonsafstand via de radio bekend, waarbij hij onderstreepte dat dit zijn eigen besluit was. Hierop werd diezelfde dag, op 11 december 1936 prins Albert, Elizabeths vader, gekroond tot de Engelse vorst George VI.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog was Elizabeth een tiener. Ze had in de die jaren hoofdzakelijk een ceremoniële taak. In 1942 kreeg ze de titel ere-kolonel van de Garde der Grenadiers en mocht ze de Britse troepen inspecteren. In 1944 trad ze toe tot de Britse Raad van State. Tijdens de oorlog reed ze in een ambulance rond bij het slagveld, hoewel Elizabeth nooit een rijbewijs gehaald heeft.

Huwelijk, kinderen & kroning tot koningin (1945-1953)

In 1947 maakt Elizabeth met haar ouders een reis naar Afrika. Het was de eerste internationale reis van de jonge Elizabeth. Tijdens een bezoek aan Zuid-Afika hield ze een radiotoespraak, waarin ze onder meer zei dat ze…

“…haar leven in denst wilde stellen van de grote familie waartoe we allen beohoren.”

Op 20 november 1947 stapte Elizabeth in het huwelijksbootje met Philip Mountbatten, prins van Griekenland en Denemarken. Philip zegde hiervoor zijn aanspraken op de Griekse troon op. Op 14 november 1948 kwam hun eerste kind, prins Charles, in Buckingham Palace ter wereld. Daarna volgden nog de kinderen Anne (1950), Andrew (1960) en Edward (1964). Elizabeths eerste kleinkind, een zoon van prinses Anne, werd op 15 november 1977 geboren. Sinds die tijd was Elizabeth dus ‘oma’.

Het leek aanvankelijk niet zo waarschijnlijk dat Elizabeth Engels vorstin zou worden. In de lijn van troonopvolging kwam ze na haar oom Eduard VIII en haar vader George VI. Maar door de troonsafstand van Edward VIII en het feit dat Elizabeths vader hem als vorst opvolgde, kwam het koning(inne)schap in zicht. Toen op 6 februari 1952 Elizabeths vader George VI overleed, werd Elizabeth diezelfde dag koningin van Engeland. Elizabeth was op dat moment op reis in Afrika en wilde doorreizen naar Australië en Nieuw-Zeeland, maar werd teruggeroepen om de troon over te nemen. De kroningsplechtigheid vond plaats op 2 juni 1953 in Westminster Abbey.

Hoofdmomenten uit de regeerperiode van Elizabeth II (1953-heden)

De regeerperiode van Elizabeth II begon met het maken van een wereldreis in 1953 en 1954, samen met haar echtgenoot prins Philip, die zes maanden duurde. Eind jaren 1950 bezocht ze de Verenigde Staten en Canada.

Typerend voor haar regeerperiode is dat het Britse wereldrijk in de jaren 1950 en 1960 steeds kleiner werd. Om enkele voorbeelden te noemen, na de onafhankelijkheid van India met Mahatma Gandhi in 1947; in 1957 werden Maleisië, Palestina en Ghana onafhankelijk; in 1960 Cyprus, waarna onder meer Nigeria (1960), Sierra Leone en Tanganyika (1961), Jamaica, Trinidad en Tobago & Oeganda (1962), Kenia & Zanzibar (1963), Zambia (1964), Gambia (1965) volgden. Daarna ging de dekolonisatie door en verwierven onder andere Botswana, Lesotho, Barbados (1966) en Swaziland (1968) hun onafhankelijkheid.

Tijdens haar regeerperiode maakte koningin Elizabeth II tumultueuze gebeurtenissen en ontwikkelingen mee. Denk hierbij aan de spanningen gedurende de Koude Oorlog, zoals de bouw (1961) en val van de Berlijnse Muur (1989), de Cubacrisis (1962) en de Vietnamoorlog (1957-1975). Maar ook toetreding van het Verenigd Koninkrijk tot de Europese Economische Gemeenschap in 1973 en, bijna vijftig jaar later, de Britse uittreding uit de Europese Unie, de Brexit, maakte ze als vorstin mee. Deze breukpunten in de Britse geschiedenis gingen met veel politieke ophef en discussies gepaard.

Verder was ze koningin tijdens de turbulente economische crisis van eind jaren 1970 en de jaren 1980, toen Margaret Thatcher, een Britse politica van de Conservative Party, als eerste vrouwelijke premier van het Verenigd Koninkrijk aan het roer stond (1979-1990).

Naast Elizabeths bezoek aan West-Duitsland in 1965, waarmee ze het Engelse isolationisme doorbrak, waren ook andere staatsbezoeken en reizen van Elizabeth II vrij uniek. Zo maakte ze in 1961 de eerste koninklijke tocht naar het Indiase subcontinent, bezocht ze in 1968 als eerste Britse monarch Zuid-Amerika en had ze ook een Engelse primeur toen ze in 1979 meerdere landen in het Midden-Oosten bezocht, rond de Perzische Golf.

Het jaar 1992 was een dieptepunt in Elizabeths leven en werd door haar betiteld als annus horribilis (‘verschrikkelijk jaar’). Drie van haar kinderen – namelijk Anne, Charles en Andrew – raakten dat jaar in een scheiding verzeild en braken met hun partners. Verder verwoestte een grote brand dat jaar Windsor Castle. In Elizabeth II. De biografie lezen we hierover:

“Een gordijn in de Private Chapel had vlam gevat door een schijnwerper en dat had een brand veroorzaakt die snel om zich heen greep, van de Chester Tower naar de Brunswick Tower, en negen staatsiezalen verwoestte of beschadigde, waaronder St. George’s Hall. de State Dining Room, de Crimson Drawing Room, de Green Drawing Room, de Grand Reception Room, de Octagon Dining Room en ruim honderd andere kamers.” (351)

Schokkend in de privésfeer was verder de tragische dood van prinses Diana Spencer na een fataal auto-ongeluk in Parijs, op 31 augustus 1997. Politiek analisten vonden de koninklijke reactie op dit het trieste ongeluk echter afstandelijk. Elizabeth kreeg mede hierdoor een imago als zijnde een kille en wereldvreemde ijskoningin.

In 2002 overleed Elizabeths zus Margaret en Elizabeths moeder. Bij die gebeurtenissen bleek alsnog dat de koningin veel volkssteun van de Engelsen genoot.

Op 9 april 2021 moest de koningin ook afscheid nemen van haar man, prins Philip. Hij overleed op 99-jarige leeftijd op Windsor Castle, twee maanden voordat hij honderd jaar zou zijn geworden. Vanwege het overlijden voerde de koningin dertig dagen geen plichtplegingen uit.

Koningin Elizabeth over het verlies van haar man:

De gezondheid van Elizabeth zelf was inmiddels ook achteruit gegaan. Op 20 februari 2022 maart werd, via het Lagerhuis, bekend dat Elizabeth positief had getest op COVID-19. In mei van dat jaar skipte Elizabeth voor de eerste keer sinds 1963 de Troonrede, wat de geruchten voedde dat ze in een slechte gezondheid verkeerde.

Gouden jubileum

In de tussentijd werden voorbereidingen getroffen voor een grote gebeurtenis: het gouden jubileum van de vorstin. In juli 2022 zat Elizabeth namelijk precies zeventig jaar op de troon. Maar liefst vier dagen stonden de Britten stil bij deze bijzondere mijlpaal, onder meer met parades, straatfeesten, een balkonscène en een concert in Buckingham Palace. Vanwege haar fragiele gezondheid kon Elizabeth II niet deelnemen aan alle activiteiten, maar ze trapte de feestelijkheden wel zelf af met een boodschap aan het Britse volk.

In de maanden hierna verscheen Elizabeth steeds minder in de openbaarheid. Vanwege gezondheidsproblemen trok ze zich uiteindelijk terug op kasteel Balmoral, haar zomerresidentie in Schotland. Op 6 september 2022 beëdigde de koningin daar nog de nieuwe Britse premier Liz Truss. Het was maar liefst de vijftiende premier die door Elizabeth werd aangesteld. De eerste keer dat ze een premier beëdigde was in in 1952 Winston Churchill.

Twee dagen na de traditionele ‘kissing hands’-ceremonie verscheen in de media het bericht dat Elizabeths gezondheid snel verslechterde. Ze werd onder extra medisch toezicht geplaatst in in Schotland en haar kinderen, kleinkinderen en andere nauwe verwanten vertrokken met spoed naar Balmoral om bij haar te zijn. In de avond van 8 september 2022 meldde Buckingham Palace dat de koningin “vredig” was overleden.

Boek: Elizabeth II. De biografie – Sally Bedell Smith

Wat gebeurt er als koningin Elizabeth II overlijdt?

Bronnen