De Britse koningin Elizabeth II is een van de langstzittende vorstinnen uit de geschiedenis. Al bijna zeventig jaar, sinds 1952, zit Elizabeth II op de troon. Hoe zag haar regeerperiode er in hoofdlijnen uit? En hoe valt de Britse koningin als persoonlijkheid te typeren?

Algemene informatie & historische achtergrond omtrent de regeerperiode van Elizabeth II

Koningin Elizabeth II is de moeder van Charles, de prins van Wales, en de grootmoeder van de bekende prinsen William en Harry. Ze geldt als de langstzittende monarch uit de Britse geschiedenis. In 2015 passeerde ze koningin Victoria op de ‘ranglijst’, die ruim 63 jaar regeerde. Een jaar later werd Elizabeth zelfs de langstzittend vorstin ter wereld, toen op 13 oktober 2016 de koning van Thailand overleed.

Elizabeth is als vorstin verbonden aan een groot aantal landen. In totaal zijn er 55 soevereine staten – de zogeheten Commonwealth of Nations (Gemenebest van Naties) – die Elizabeth II als koningin erkennen, maar in politiek opzicht wel volledig onafhankelijk zijn. Elizabeth is dus het symbolische hoofd van deze staten, maar niet het officiële staatshoofd.

Sinds haar troonsbestijging in 1952 is Elizabeth officieel koningin van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Verder is Elizabeth nog officieel staatshoofd van een aantal losse gebieden, die bekendstaan als de Commonwealth Realms, een groepje landen en gebieden dat vroeger als kolonie tot het Britse Rijk behoorde, maar momenteel onafhankelijk is en als confederatie van landen Elizabeth II als vorstin erkent. Enkele bekende Commonwealth Realms zijn Jamaica, Antigua en Barbuda, de Salomonseilanden, Belize, Saint Lucia, Papoea-Nieuw-Guinea, Grenada, Barbados en de Bahama’s.

Naast vorstin is Elizabeth hoofd van de Britse regering en van de Britse Anglicaanse Kerk. Toch is haar ambt als koningin in de praktijk vooral ceremonieel en heeft ze als vorstin weinig invloed. Sinds haar aantreden op 6 februari 1952 is de officiële titulaire benaming van de vorstin:

“Elizabeth II, by the Grace of God, of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and of her other realms and territories Queen, Head of the Commonwealth, Defender of the Faith.”

Een van de veranderingen die Elizabeth II als vorstin doorvoerde, was het verkleinen van de afstand tussen de monarchie en het volk. Zo liet ze een televisiefilm maken die een inkijkje bood in het leven van de koninklijke familie. In 1965 verbrak Elizabeth met een staatsbezoek naar West-Duitsland (de BRD) nog een andere decenniaoude Engelse ‘traditie’: het was het eerste officiële staatsbezoek van een Engelse monarch sinds vijftig jaar. Tijdens haar regeerperiode veranderde er in de wereld veel. Op de achtergrond speelden spanningen rond de Koude Oorlog een rol, de Europese eenwording kreeg steeds meer vorm (Engeland trad in 1973 toe tot de Europese Gemeenschap, de later Europese Unie, maar verliet deze ook weer in 2020), terwijl Groot-Brittannië door de dekolonisatie veel rijksgebieden verloor. Verder kwamen tijdens Elizabeths regeerperiode de televisie en internet op, werd de Vietnamoorlog (1957-1975) uitgevochten en streed het Verenigd Koninkrijk in 1982 in de Falklandoorlog tegen Argentinië.

Geboorte & jeugd van Elizabeth (1926-1945)

De Engelse koningin Elizabeth II, geboren onder de naam Elizabeth Alexandra Mary, kwam ter wereld op 21 april 1926 in Londen. Op dat moment was haar grootvader, George V, koning. Elizabeth is de dochter en het eerste kind van prins Albert, de Duke (hertog) of York, die in 1936 gekroond werd tot koning George VI, en diens eega Elizabeth Bowes-Lyon.

Toen Elizabeth twee jaar was, ontmoette de Engelse staatsman Winston Churchill haar voor het eerst. Hij merkte na deze ontmoeting op, zo meldt journaliste Sally Bedell Smith in haar recent verschenen boek Koningin Elizabeth II. De biografie (2020), dat Elizabeth..

“…gezag en bedachtzaamheid uitstraalde, uitzonderlijk voor een peuter.” (19)

Andere tijdgenoten noemden Elizabeth ‘netjes’, ordelijk’, ‘behulpzaam,’en ‘ijverig’. Het tijdschrift Time noemde haar in 1929 ‘fris, welgevormd en grappig’.

Elizabeth II kreeg in haar jonge jaren, samen met haar zus, prinses Margaret Rose Windsor gravin van Snowdon, thuisonderwijs. Beide dochters werden beschermd opgevoed. Elizabeths jonge jaren, waarvan een mooie collectie foto’s bestaat, waren vrij zorgeloos. Na het volgen van basisonderwijs, verdiepte Elizabeth zich in geschiedenis en godsdienst. Ze volgde een studie geschiedenis bij de historicus Sir Henry Marten, plaatsvervangend hoofd van Eton College. Verder kreeg Elizabeth een godsdienstige opleiding, die werd opgepakt door de aartsbisschop van Canterbury.

In haar jonge jaren was Elizabeth een enthousiast lid van de Anglicaanse Kerk. Ze las veel boeken en dan vooral klassiekers, onder meer werken van Charles Dickens, Walter Scott (schrijver van Ivanhoe, 1812) en Rudyard Kipling, een Britse schrijver die een grote invloed had op Walt Disney. Verder leerde ze van haar vader hoe het fokken van sterke paarden in zijn werk ging. Andere hobby’s waren omgaan met honden en het lezen van geschiedenisboeken. Ook wist ze in technisch opzicht veel van auto’s, zo meldt haar biograaf Sally Bedell Smith:

“De opmerkelijkste – en gedenkwaardigste – opleiding kreeg ze in 1945, toen ze achttien was. Ze ging drie weken naar het Mechanical Transport Training Centre, (…) het vrouwenregiment van het Britse leger. Daar leerde ze (…) veel van auto’s. ‘Nog nooit in mijn leven heb ik zo hard gewerkt’, zei Elizabeth later.” (34,35)

In 1933 bracht Elizabeth, die toen zeven jaar jong was, de Hitlergroet gebracht. Dit bizarre feit werd bekend in 2015, toen er een video opdook waarin te zien was hoe ze haar arm in een nazistische houding ophief. Prins Edward, de latere koning Edward VIII (van 20 januari tot 11 december 1936 was hij de monarch van het Verenigd Koninkrijk en keizer van India) leert Elizabeth en enkele van hun jonge familieleden de Hitlergroet.

Op 20 januari 1936 overleed de overgrootvader van Elizabeth, koning George V, die daarna opgevolgd werd door Edward VIII. Deze vorst deed echter al snel afstand van zijn positie, omdat hij wilde huwen met een gescheiden vrouw, de Amerikaanse Wallis Simpson. Hij ondertekende zijn abdicatie op 10 december 1936 in Fort Belvedere. In de avond van 11 december maakte hij de troonsafstand via de radio bekend, waarbij hij onderstreepte dat dit zijn eigen besluit was. Hierop werd diezelfde dag, op 11 december 1936 prins Albert, Elizabeths vader, gekroond tot de Engelse vorst George VI.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog was Elizabeth een tiener. Ze had in de die jaren hoofdzakelijk een ceremoniële taak. In 1942 kreeg ze de titel ere-kolonel van de Garde der Grenadiers en mocht ze de Britse troepen inspecteren. In 1944 trad ze toe tot de Britse Raad van State. Tijdens de oorlog reed ze in een ambulance rond bij het slagveld, hoewel Elizabeth nooit een rijbewijs gehaald heeft.

Huwelijk, kinderen & kroning tot koningin (1945-1953)

In 1947 maakt Elizabeth met haar ouders een reis naar Afrika. Het was de eerste internationale reis van de jonge Elizabeth. Tijdens een bezoek aan Zuid-Afika hield ze een radiotoespraak, waarin ze onder meer zei dat ze…

“…haar leven in denst wilde stellen van de grote familie waartoe we allen beohoren.”

Op 20 november 1947 stapte Elizabeth in het huwelijksbootje met Philip Mountbatten, prins van Griekenland en Denemarken. Philip zegde hiervoor zijn aanspraken op de Griekse troon op. Op 14 november 1948 kwam hun eerste kind, prins Charles, in Buckingham Palace ter wereld. Daarna volgden nog de kinderen Anne (1950), Andrew (1960) en Edward (1964). Elizabeths eerste kleinlkind, een zoon van prinses Anne, werd op 15 november 1977 geboren. Sinds die tijd was Elizabeth dus ‘oma’.

Het leek aanvankelijk niet zo waarschijnlijk dat Elizabeth Engels vorstin zou worden. In de lijn van troonopvolging kwam ze na haar oom Eduard VIII en haar vader George VI. Maar door de troonsafstand van Edward VIII en het feit dat Elizabeths vader hem als vorst opvolgde, kwam het koning(inne)schap in zicht. Toen op 6 februari 1952 Elizabeths vader George VI overleed, werd Elizabeth diezelfde dag koningin van Engeland. Elizabeth was op dat moment op reis in Afrika en wilde doorreizen naar Australië en Nieuw-Zeeland, maar werd teruggeroepen om de troon over te nemen. De kroningsplechtigheid vond plaats op 2 juni 1953 in Westminster Abbey.

Hoofdmomenten uit de regeerperiode van Elizabeth II (1953-heden)

De regeerperiode van Elizabeth II begon met het maken van een wereldreis in 1953 en 1954, samen met haar echtgenoot prins Philip, die zes maanden duurde. Eind jaren 1950 bezocht ze de Verenigde Staten en Canada.

Typerend voor haar regeerperiode is dat het Britse wereldrijk in de jaren 1950 en 1960 steeds kleiner werd. Om enkele voorbeelden te noemen, na de onafhankelijkheid van India met Mahatma Gandhi in 1947; in 1957 werden Maleisië, Palestina en Ghana onafhankelijk; in 1960 Cyprus, waarna onder meer Nigeria (1960), Sierra Leone en Tanganyika (1961), Jamaica, Trinidad en Tobago & Oeganda (1962), Kenia & Zanzibar (1963), Zambia (1964), Gambia (1965) volgden. Daarna ging de dekolonisatie door en verwierven onder andere Botswana, Lesotho, Barbados (1966) en Swaziland (1968) hun onafhankelijkheid.

Tijdens haar regeerperiode maakte koningin Elizabeth II tumultueuze gebeurtenissen en ontwikkelingen mee. Denk hierbij aan de spanningen gedurende de Koude Oorlog, zoals de bouw (1961) en val van de Berlijnse Muur (1989), de Cubacrisis (1962) en de Vietnamoorlog (1957-1975). Maar ook toetreding van het Verenigd Koninkrijk tot de Europese Economische Gemeenschap in 1973 en, bijna vijftig jaar later, de Britse uittreding uit de Europese Unie, de Brexit, maakte ze als vorstin mee. Deze breukpunten in de Britse geschiedenis gingen met veel politieke ophef en discussies gepaard.

Verder was ze koningin tijdens de turbulente economische crisis van eind jaren 1970 en de jaren 1980, toen Margaret Thatcher, een Britse politica van de Conservative Party, als eerste vrouwelijke premier van het Verenigd Koninkrijk aan het roer stond (1979-1990).

Naast Elizabeths bezoek aan West-Duitsland in 1965, waarmee ze het Engelse isolationisme doorbrak, waren ook andere staatsbezoeken en reizen van Elizabeth II vrij uniek. Zo maakte ze in 1961 de eerste koninklijke tocht naar het Indiase subcontinent, bezocht ze in 1968 als eerste Britse monarch Zuid-Amerika en had ze ook een Engelse primeur toen ze in 1979 meerdere landen in het Midden-Oosten bezocht, rond de Perzische Golf.

Het jaar 1992 was een dieptepunt in Elizabeths leven en werd door haar betiteld als annus horribilis (‘verschrikkelijk jaar’). Drie van haar kinderen – namelijk Anne, Charles en Andrew – raakten dat jaar in een scheiding verzeild en braken met hun partners. Verder verwoestte een grote brand dat jaar Windsor Castle. In Elizabeth II. De biografie lezen we hierover:

“Een gordijn in de Private Chapel had vlam gevat door een schijnwerper en dat had een brand veroorzaakt die snel om zich heen greep, van de Chester Tower naar de Brunswick Tower, en negen staatsiezalen verwoestte of beschadigde, waaronder St. George’s Hall. de State Dining Room, de Crimson Drawing Room, de Green Drawing Room, de Grand Reception Room, de Octagon Dining Room en ruim honderd andere kamers.” (351)

Schokkend in de privésfeer was verder de tragische dood van prinses Diana Spencer na een fataal auto-ongeluk in Parijs, op 31 augustus 1997. Politiek analisten vonden de koninklijke reactie op dit het trieste ongeluk echter afstandelijk. Elizabeths kreeg mede hierdoor een imago als zijnde een kille en wereldvreemde ijskoningin.

~ Enne Koops

Ook interessant: Het gezicht van Elizabeth I van Engeland
…of: biografie van de Engelse koning Hendrik VIII
Boekentip: Elizabeth II. De biografie – Sally Bedell Smith

Wat gebeurt er als koningin Elizabeth II overlijdt?

Citaten van Elizabeth II

“Wanneer we ons het verschrikkelijke lijden tijdens de Tweede Wereldoorlog, aan beide zijden, herinneren, beseffen we hoe kostbaar de vrede is die we sinds 1945 in Europa hebben opgebouwd.”

“In goede en slechte tijden verloor ze nooit haar vermogen om te lachen, of om met haar warmte en vriendelijkheid anderen te inspireren. (…) Ik bewonderde en respecteerde haar om haar energie en betrokkenheid bij anderen en vooral om haar toewijding aan haar twee zoons.” – Toespraak Elizabeths II na de dood van prinses Diana in 1997. Volgens sommigen (o.a. John Grigg) de beste toespraak ooit van de Engelse koningin. Bron: Sally Smith, Elizabeth II. De biografie, p.383

“Samen pakken we deze ziekte aan, en ik kan jullie verzekeren dat we verenigd en vastberaden blijven en we deze crisis zullen overwinnen.” – Citaat uit een toespraak tijdens de Coronacrisis op 6 april 2020

“Verdriet is de prijs die we betalen voor liefde.”

“De Britse grondwet is altijd raadselachtig geweest en zal dat altijd blijven.”

“In de wereld van morgen moeten we allemaal zo hard als altijd samenwerken, willen we echt Verenigde Naties zijn.”

“Elk jaar ontvouwt zich het bekende patroon van Kerstmis. De bezienswaardigheden, gebruiken en festiviteiten lijken van jaar tot jaar misschien hetzelfde, maar toch is voor gezinnen en individuen elke kerst een andere gebeurtenis.” – Passage uit Elizabeth II’s kersttoespraak in 1965.

“Sommige mensen doen hun werk en gaan dan naar huis.”

Bronnen