Max van der Stoel en de ‘zaak-Zorreguieta’

In het boek De stille diplomaat (Balans, 2018) staat het leven van de ‘rechtse’ PvdA-politicus en diplomaat Max van der Stoel (1924-2011) centraal. Politicologe en historica Anet Bleich schetst een compleet beeld van Van der Stoels leven. Onder meer zijn ministerschap onder het kabinet-Den Uyl, zijn bemiddeling in internationale conflicten na de val van het communisme in de Sovjet-Unie en zijn diplomatiek werk komen aan bod. En zijn succesvolle bemiddeling in de ‘zaak-Zorreguieta’ in de jaren 2000-2001.

‘De conferentie-methode’

Max van der Stoel leren we in deze biografie kennen als een ‘stille diplomaat’. Discretie en geheimhouding stonden bij hem voorop. Verder was hij qua persoonlijkheid iemand die een afkeer had van verplichte diners, cocktailparty’s en smalltalks. Maar als diplomaat wist hij altijd wel heel tactisch eerst de juiste sfeer te creëren tussen de gesprekspartners. Bijvoorbeeld door het kiezen van een prettige vergaderplek, zoals in een mooie hotel in New York of in het Zwitsers-Italiaanse Locarno. Zelf typeerde hij deze aanpak als ‘de conferentie-methode‘.

Als minister stelde hij onder meer het NAVO-lidmaatschap van Portugal en Griekenland ter discussie. In de ogen van Van der Stoel waren deze landen dictaturen. In Bleichs biografie komen alle facetten uit Van der Stoels politieke carrière, zoals zijn ambassadeursfunctie bij de Verenigde Naties (1983-1986), lidmaatschap van de Raad van State (1986-1993) en diens privéleven aan bod. Ook wordt stilgestaan bij zijn werkzaamheden voor de tot 1992 internationaal opererende geheime organisatie O&I (Operaties en Inlichtingen), ook wel bekend als Gladio, die het Nederlandse verzet zou moeten leidden mocht Nederland (het waren de jaren van de Koude Oorlog) – opnieuw bezet worden.

Interessant is Van der Stoels betrokkenheid bij de ‘zaak-Zorreguieta’. Anet Bleich laat zien hoe deze kwestie achter de schermen door Van der Stoel opgepakt werd.

Max van der Stoel en de zaak-Zorreguita

Op 31 augustus 1999 maakt de Volkskrant bekend dat prins Willem-Alexander een Argentijnse vriendin had: Máxima Zorreguieta (de naam werd verkeerd gespeld als ‘Zorroguita’) uit Buenos Aires. De verslaggever was ook al bekend met het feit dat Jorge Zorreguieta, de vader van Máxima, als politicus vijf jaar in de regering van dictator Jorge Videla (1925-2013) had gezeten. Op 3 september 1999, enkele dagen later dus – dat meldt Bleich niet -, maakte dezelfde krant bekend dat Máxima van rooms-katholieke huize was. Dat zou wel eens grote gevolgen kunnen hebben voor de inzegening bij een eventueel huwelijk…

Het duurde tot de zomer van 2000 voordat in Nederland de discussie over het belaste politieke verleden van de vader van Máxima losbarstte. Op basis van een onderzoek van het Amsterdam Law Clinic, voltooid op 1 augustus 2001, deed de Nederlandse oud-ambassadeur Maarten Mourik aangifte tegen Jorge Zorreguieta, maar tevergeefs. Het Openbaar Ministerie ging niet over tot rechtsvervolging.

Premier Wim Kok, die als minister-president ook bij de kwestie-Zorreguieta betrokken was, hield zich in het openbaar zoveel mogelijk op de vlakte over de rol van Máxima’s vader en de eventuele consequenties daarvan voor het Nederlandse koningshuis. Maar achter de schermen liet hij – op advies van historicus Cees Fasseur – de in Latijns-Amerika gespecialiseerde geschiedkundige Michiel Baud diepgravend onderzoek doen naar de rol van Máxima’s vader onder Videla. Op basis van het rapport kwamen Baud en Kok tot de conclusie

“…dat iemand Zorreguieta zou moeten overreden om zelf te verklaren dat hij niet bij het huwelijk van zijn dochter zou zijn.” [pag.409]

Niet omdat hij zelf actief betrokken was bij de repressie en schending van mensenrechten onder Videla, maar toch willens en wetens deel uitmaakte van het regime en daarmee moreel (mede)verantwoordelijk was.

Maar wie zou Jorge Zorreguieta moeten overtuigen weg te blijven van zijn dochters huwelijk? Uiteindelijk viel de keuze op minister van Staat Max van der Stoel. Op 12 januari 2001 spraken Van der Stoel en Kok elkaar. Binnen een minuut waren ze het erover eens dat Jorge Zorreguieta niet op een eventueel huwelijk van Máxima en Willem-Alexander aanwezig moest zijn. Precies een week later vroeg Willem-Alexander Máxima officieel ten huwelijk, op de bevroren vijver van Paleis Huis ten Bosch.

Gesprekken met vader Zorreguieta in New York en Sao Paulo

Op 15 en 16 februari sprak Max van der Stoel, samen met enkele anderen (onder wie Rob Visser), voor het eerst met Jorge Zorreguita over diens gewenste afwezigheid bij het aanstaande huwelijk van zijn dochter. Dit gesprek, dat plaatsvond in een mooi hotel in hartje New York, liep uit op een impasse. Zorreguita kon zijn afwezigheid niet toezeggen, want dat zou een schuldbekentenis betekenen.

Op woensdag 21 februari bracht Van der Stoel verslag uit richting de koninklijke familie over de afloop van het gesprek met Jorge, waarna Máxima en Willem-Alexander op vakantie gingen naar Canada. Het werd nog spannend, schrijft Bleich:

“Máxima kwam tot de conclusie dat er niets anders op zat dan haar vader over te halen niet te komen. Willem-Alexander maakte in intieme kring duidelijk dat als er een breuk zou dreigen tussen Máxima en haar familie, hij voor haar zou kiezen en niet voor het koningschap. Dan ‘neem ik de eerste vlucht naar Argentinië en trouwen we daar’.” [pag.413]

Begin maart maakte Willem-Alexander een fout door op een persconferentie in New York zich uit te spreken over de kwestie-Zorreguieta. Na een vraag wees hij erop dat er ook positieve geluiden over het regime-Videla hadden geklonken, zoals in de Argentijnse krant La Nacion. De bron waarnaar de kroonprins verwees bleek echter een ingezonden stuk Videla zelf te zijn. Een behoorlijke blunder. Vanwege Alexanders domme brongebruik, zei Máxima tijdens de aankondiging van hun verloving en huwelijk op televisie, op 30 maart 2001, dat Willem-Alexander een ‘beetsche dom’ was geweest.

Intussen was de impasse rond Zorreguieta achter de schermen al opgelost. Op zaterdag 10 maart 2001 hadden Max van der Stoel, Máxima, Willem-Alexander, Jorge Zorreguieta en Rob Visser in onderling overleg in Sao Paulo vader Jorge weten over te halen om niet bij het geplande verlovings- en huwelijksfeest op 2 maart 2002 aanwezig te zijn.

Vna der Stoel gaf het nieuwe koningspaar als huwelijkscadeau een peper-en-zoutstel. Van Máxima en Willem-Alexander kreeg hij een mooie trouwfoto terug, waarop Máxima hem bedankte en onder meer geschreven stond:

‘Het is niet altijd makkelijk geweest en ik heb misschien te veel gehuild – mijn excuses! Ik kan alleen maar zeggen – heel veel dank – en hopelijk tot heel binnenkort! Met vriendelijke groeten, Máxima.’ Met daarnaast in zwarte inkt: ‘Will. Alexand.’ [pag.415]

Lees ook: Archief Van der Stoel naar Nationaal Archief
Boek: Max van der Stoel. De stille diplomaat – Anet Bleich

Bekijk dit boek bij: