Het Drents Museum in Assen heeft de laatste jaren prachtige (internationale) tentoonstellingen naar zich toegetrokken. Bezoekers konden zich vergapen aan exhibities over onder meer de Vikingen, Dode Zeerollen en Mummies. Van 28 februari tot 4 september 2016 loopt de fraaie archeologische tentoonstelling Maya’s, waarbij het interieur van het museum is opgemaakt in de stijl van een oude Mayatempel. Bij de tentoonstelling is een prachtige bundel verschenen: Maya’s. Heersers van het regenwoud (WBooks, 2016).
Het accent in het boek ligt op de bloeiperiode van de Mayacultuur tussen 250 tot 900 na Chr. Verscheidene thema’s komen hierbij aan bod, zoals de origine van de Mayacultuur, het religieus geladen balspel pelote, het watermanagement in de Mayasteden, een analyse van 150 jaar wetenschappelijk onderzoek naar de maatschappij van de Maya’s, de rol van astronomie, de Mayakalender en de opkomst en ondergang van de stad Uxul.
Wortels van de Mayacultuur
De Mayasamenleving gaat ver terug in de tijd, althans de wortels van deze cultuur. In onderaardse grotten op het schiereiland Yucatan zijn skeletresten gevonden van vrouwen die respectievelijk rond 13.500 v.Chr. en 8000 v.Chr. in het gebied leefden. Hoogleraar aan de Universiteit van Mexico-Stad, dr. Fernando Robles Castellanos, schrijft hierover:
“Ook al zijn het er niet veel, deze vondsten maken toch duidelijk dat de mens aan het eind van de ijstijd en het begin van het Holoceen al aanwezig was in het noorden van Yucatan. Uit opgravingen in de grot van Loltun in de Sierra de Ticul weten we dat de mens hier al rondliep vĆ³Ć³r dat het aardewerk was uitgevonden. Er is botmateriaal uit de ijstijd gevonden” (10,11)
In diepere lagen vonden archeologen stenen werktuigen, zoals schrabbers, beitels en messen, zowel van lokale als van geĆÆmporteerde vuursteen. Bij dit gereedschap trof men ook nog botten aan van een soort paard dat omstreeks 1840 v.Chr. is uitgestorven:
“Die botten lagen daar natuurlijk niet toevallig. Op dit moment is het nog niet mogelijk om een complete chronologie van de oudste periode van Yucatan op te stellen, gewoon omdat er te weinig opgravingen en te weinig vondsten zijn. Wel is inmiddels duidelijk geworden dat in het noorden van Yucatan zo omstreeks 1000 v.Chr. opeens een op landbouw gebaseerde woning opduikt. Of deze groepen zich vermengden met de al aanwezige bevolking of dat ze deze juist verdreven hebben, weten we niet.” (11)
Pelote: gevaarlijk balspel
De Maya’s en ook andere Meso-Amerikaanse indianenstammen speelden diverse soorten balspelen, waarvan de bekendste het zogenoemde pelote-spel is. Dit spel speelden de Maya’s al voordat de Europeanen in Amerika arriveerden en werd door de Spanjaarden verder over het continent verspreid.
Pelote werd gespeeld op een langgerekt speelveld van 10 tot 30 meter, met aan weerszijden een soort schuine helling met een basket erin, waar de bal in moest. De Maya’s speelden soms man tegen man, maar ook speelden ze wel in twee teams tegen elkaar:
“De bal mocht alleen met het hoofd, de dijen of de knie worden gespeeld. Hoe het zat met de puntentelling of wie er uiteindelijk gewonnen had, weten we niet. (…) De uitrusting van de spelers was speciaal aangepast aan dit harde spel. Zo konden ze zich beschermen tegen verwondingen bij het terugspelen van de bal en ook bij het zich afzetten tegen de grond. Het belangrijkste daarbij waren een lange leren schort en een brede hoefijzervormige gordel (Spaans yugo = juk) als buik- en heupbescherming. Ook droegen de spelers meestal knie-, arm- en handbeschermers.” (35)
Het balspel had zeer vermoedelijk ook een religieuze kant, zo weten we uit de indirecte bron (vertaald door een Spaanse geestelijke) het boek Popol Vuh van de K’iche uit de zestiende eeuw. Dit boek verhaalt van de zege van de heldentweeling Xbalamke en Junajpu op de heersers van de onderwereld. Die hadden in een balspel de beide broers Jun Junajpju en Wuqub Junajpju gedood en het afgehakte hoofd van de eerstgenoemde broer in een boom gehangen.
Bloei en ondergang van Uxul
“De periode tussen 630 en 720 na Chr. kan beschouwd worden als de Gouden Eeuw van Uxul, in ieder geval als het gaat om bevolkingsdichtheid, omvang, aantal monumentale bouwprojecten, publieke monumenten, aantal stenen woongroepen en politieke invloed. Des te verrassender is het dat Uxul in zo korte tijd ten onder is gegaan. Het praktisch ontbreken van aardewerkvondsten uit de 9de en 10de eeuw lijkt er op te duiden dat Uxul al enkele tientallen jaren nadat de laatste monumenten waren opgericht bijna compleet werd opgegeven. Ook hebben na 750 na Chr. nauwelijks nog architectonische veranderingen plaatsgevonden aan gebouwen.” (167)
De vroegtijdige ondergang van Uxul hield verband met de teloorgang van de Kaan-dynastie van Calakmul. In 695 na Chr. leed Calakmul een nederlaag in de oorlog met Tikal. Daarmee begon de teloorgang van Uxul, die versnelde na de dood van koning Yukn’om Took’ K’awiil. Calakmul viel uiteen in kleinere rijkjes en kwam daarna in het Mayagebied niet meer op inscripties voor.
Boek: Maya’s. Heersers van het regenwoud – Vincent Van Vilsteren
