Met een schone lei beginnen – betekenis & oorsprong

De uitdrukking met een schone lei beginnen, houdt in dat je een nieuwe, frisse start maakt. Waar komt deze uitdrukking vandaan en hoe is deze ontstaan?

Betekenis van ‘met een schone lei beginnen’

Wie met een schone lei begint of kan beginnen, krijgt een nieuwe kans. Betreffende persoon heeft niks meer op zijn kerfstok. Hij of zij staat niet meer in het debet bij iemand anders. Anders gezegd: iemand die met een schone lei kan beginnen, staat bij niemand meer in het krijt en kan een nieuwe start maken.

Oorsprong van het gezegde

Een lei is een schrijfplank, waarbij op een plaat van leisteen met een stift (griffel) kan worden geschreven. Lei kan heel eenvoudig worden weggewist en dan is er sprake van een schone lei. Vroeger werden schulden op een leiplankje geschreven. Als iemand deze dan betaald had, was de lei weer schoon.

Vergelijkbare uitdrukkingen

Vergelijkbaar is de uitdrukking ‘bij iemand in het krijt staan’. Ook dan stond er op een bordje met krijt aangegeven wat iemand nog aan een ander was verschuldigd. Ook de uitdrukking ‘een tien met een griffel’ is afkomstig van het leiplankje. Had iemand op school goed werk afgeleverd, dan kreeg de betreffende persoon, naast het cijfer tien, een nieuwe griffel (schrijfpen) cadeau voor de lei.

Ten slotte roept een schone of lege lei associaties op met de term ’tabula rasa’ (onbeschreven blad), een begrip uit de filosofie, namelijk het empirisme. Hierbij geldt als uitgangspunt dat de menselijke geest bij de geboorte een onbeschreven blad, dus ‘leeg’ is. Lopende iemands leven worden de hersens gevoed met zintuiglijke ervaringen en kennis. Volgens de empirische kennistheorie beschikt de mens niet over aangeboren kennis (innatisme), maar leert hij alles aan. Onder meer filosofen als Aristoteles, David Hume en John Locke hingen deze theorie aan.

Lees ook: Iets op je kerfstok hebben
Nog meer… taalgeschiedenis
Boek: Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zegswijzen – Kornelis ter Laan

Bronnen ▼