Geschiedenis - Wonderbox of doos van Pandora?

Boeken die het praktische nut van geschiedenis inzichtelijk maken zijn zeldzaam. Geschiedenis wordt vaak onbewust beschouwd als een doos van Pandora, vol ellende en onheil, die weinig of geen levenslessen biedt. Daarom is het bij Ten Have uitgegeven Wonderbox. Verrassende geschiedenissen in levenskunst, een originele en welkome publicatie.

De doos van Pandora - John William Waterhouse — De doos van Pandora – John William Waterhouse

Op het gebied van levensthema’s als liefde, werk, vrije tijd en geloof kunnen we – zo betoogt cultuurhistoricus Roman Krznaric overtuigend – veel leren van het verleden of op zijn minst daaruit inspiratie putten.

“Wat mij betreft is de geschiedenis een wonderbox,” aldus Krznaric:

“…vergelijkbaar met de rariteitenkabinetten die in de Renaissance bestonden en door de Duitsers Wunderkammer werden genoemd. Verzamelaars stalden in zulke ruimten allerlei fascinerende en ongebruikelijke voorwerpen uit (…) die stuk voor stuk een verhaal te vertellen hadden. Ze werden van generatie op generatie overgedragen en vormden een gekoesterd erfgoed waarin de overleveringen en kennis, smaak en reizen van families besloten lagen. Op dezelfde manier reikt de geschiedenis ons intrigerende verhalen en ideeën aan uit de meest uiteenlopende culturen. Het is onze gemeenschappelijke nalatenschap, een collectie wonderlijke, vaak incomplete objecten, die we naar believen kunnen oppakken en vol bewondering kunnen bestuderen. Er valt veel over het leven te leren als we de wonderbox van de geschiedenis openen.” (8)

12 wonderboxen

In het boek opent Krznaric in totaal 12 wonderboxen, die gerangschikt zijn onder vier thema’s: “relaties” (liefde, familie en empathie), “de kost verdienen” (werk, tijd en geld), “de wereld ontdekken” (zintuigen, reizen en natuur) en “breken met conventies” (geloof, creativiteit en dood).

Krznaric kiest als uitgangspunt voor zijn betoog – gelukkig! – de geschiedenis en niet de filosofie of psychologie. De 12 genoemde thema’s werkt hij uit door veel historische voorbeelden te noemen. Hiermee is zijn betoog van een hele andere categorie dan dat van een op geld beluste, alwetende kwakzalver die een bestseller wil schrijven om zijn zakken te vullen. Krznaric’ betoog is overtuigend en bovendien prettig op papier gezet. Als lezer dacht ik regelmatig: verrek, zo kan ik er ook naar kijken.

Op zijn Grieks?

Om een voorbeeld te noemen: in het eerste hoofdstuk betoogt de auteur dat we het beter ‘op zijn Grieks’ kunnen doen op het terrein van de liefde. Niet in de seksuele zin van het woord, maar in historische zin. Waar het tegenwoordig ‘in’ is om – vanuit een romantisch perspectief – de ideale partner te hebben of krijgen, een zielsverwant die alles tegelijk is (mooi, slim, leuk, rijk, eerlijk, etc.), verdeelden de Grieken hun liefde over meerdere personen. Onze romantische liefdesopvatting is, aldus Krznaric, een van de meest destructieve erfenissen van de westerse cultuur en heeft geleid tot het hoge aantal scheidingen van tegenwoordig.

De Grieken waren veel realistischer dan de Hollywoodromantiek waarmee wij als eigentijdse mensen zijn opgegroeid, en beseften dat ‘liefde’ minstens zes gedaantes kan aannemen die zelden in één persoon verenigd kunnen worden: eros (seksuele liefde), philia (kameraadschappelijke liefde), ludus (speelse liefde tussen kinderen of gelegenheidsminnaars), pragma (volwassen liefde die geeft), agapè (naastenliefde) en philauteo (eigenliefde, zowel negatief narcistisch als positief zelfverzekerd).

Krznaric beklemtoont dat hij geen pleidooi voert voor open relaties die een gelukkig huwelijk kunnen ondermijnen. We kunnen alleen maar leren van de Grieken dat “we onze verwachtingen moeten bijstellen. We moeten af van de gedachte dat we iemand kunnen vinden die voldoet aan alle criteria van onze liefdeswensenlijst”. En verder kunnen we van de Grieken leren “dat liefde haar eigen chronologie heeft, en de verschillende soorten liefde in de loop van een relatie komen en gaan” (40-41).

Deze adviezen lijken wellicht open deuren, maar de media en mainstreamcultuur dringen ons de mythe van de romantische liefde zozeer op dat we de goede raad van de oude Grieken helemaal vergeten lijken te zijn. Laten we het weer gewoon op zijn Grieks doen, aldus Krznaric.

Geloof

Er staat teveel zinnigs in dit boek om hier allemaal op te noemen, maar toch noem ik ter illustratie van de rijke inhoud nog één voorbeeld uit Wonderbox. Dat betreft het thema geloof. Krznaric laat aan de hand van voorbeelden zien hoe onze geloofsovertuigingen – of ze nu religieus, nationalistisch of politiek zijn – bepaald worden door voornamelijk onze ouders, de gemeenschap en cultuur waarin we leven. Geloofsovertuigingen hebben mensen niet op basis van rationele argumenten verworven, zo blijkt uit veelvuldig onderzoek, maar omdat ze geleerd hebben om daarin te geloven, zo luidt de strekking van Krznaric’ argumenten.

De Wonderbox - Roman Krznaric — De Wonderbox – Roman Krznaric

Als praktische handreiking geeft de auteur ons hier het volgende mee:

“We doen er goed aan onze diepste overtuigingen op een rijtje te zetten en ze een voor een te bestuderen. Onze benadering van de levenskunst zou moeten zijn gebaseerd op een gezonde dosis scepsis, die opgewassen is tegen de invloed die onze familie, ons sociale milieu, regeringen en andere maatschappelijke krachten op onze waarden en idealen uitoefenen.” (306)

Geschiedenis is – als je er maar oog voor hebt – een spannende wonderbox en niet alleen maar een doos van Pandora. Krznaric toont het overtuigend aan.

Boek: De wonderbox – Roman Krznaric
Lees ook: De doos van Pandora