In december 2011 zou fotograaf Cor Jaring (1936-2013) vertellen over zijn beroemde foto van John Lennon en Yoko Ono in het Hilton Hotel tijdens hun bed in in 1969. De camera liep en Jaring begon te praten. Maar niet over de foto. Hij begon zijn verhaal in 1960 en anderhalf uur later was hij nog niet in 1969 beland.
Toespelingen wuifde de fotograaf weg, hij had geen haast. Uiteindelijk vertelde Jaring over het moment in het Hilton. Jaring wees op de ketting om de nek van Lennon en Ono. Het verklaarde zijn lange aanloop. De foto was een eigen leven gaan leiden als symbool voor de strijd voor vrede. De vlinderkettingen om de nek van ‘die twee gekken’, aldus Jaring, zijn de stille getuigen van de oorspronkelijk heel andere intentie.
Jaring en zijn compagnons hadden zich verenigd in de Insektensekte. De alternatievelingen hadden gedurende de jaren zestig al naam gemaakt. Anti-rookmagiër Robert Jasper Grootveld werd onder andere beroemd door zijn happenings rondom Het Lieverdje op het Spui in Amsterdam. Kunstenaar Theo Kley organiseerde uitbundige kunstmanifestaties in de hoofdstad. Tandarts Max Reneman was ook beeldend kunstenaar en voorzitter van kunstenaarsvereniging De Keerkring, die onder andere in het Stedelijk Museum exposeerde. Violist Hub Mathijssen was tweede concertmeester bij het Nederlands balletorkest. Samen met zijn broer, pianist Joost Mathijssen, maakte hij ook deel uit van het Resistentieorkest, een parodie op het gevestigde Haagse Residentie Orkest. Cor Jaring was van oorsprong havenarbeider en schoot in de Amsterdamse haven zijn eerste foto’s. In de jaren zestig raakte hij betrokken bij de provobeweging, waar hij nieuwe vrienden maakte. Met zijn camera legde Jaring ‘magisch centrum Amsterdam’ op beeld vast.
In maart 1969 stond de Insektensekte rondom het bed van de Beatle en zijn vrouw - volgens Jaring op uitnodiging van Lennon zelf, die contact had gehad met manus van alles Hans Boskamp. ‘Ze deelden onze mening’ vertelde Jaring. Toch had de sekte een andere missie dan Lennon en Ono. De twee beroemdheden hielden tijdens hun huwelijksreis een vreedzame protestactie tegen de Vietnamoorlog. De Insektensekte protesteerden tegen milieuvervuiling en had volgens Jaring als motto:
‘Dat kleine leuke waterlandje, waar mensen nog op houten schoenen lopen, hou dat schoon!’
Aan het bed droeg de sekte aria’s voor uit hun Vlinderopera. Na afloop kregen Lennon en Ono een vlindervlag overhandigd en werden zij gehuldigd als erelid van de Insektensekte. Dit was ook het moment dat het duo de vlinderketting en ontving die te zien zijn op Jarings beroemde foto. Op zijn andere foto’s van deze dag is een maf orkest te zien van verklede mannen. Maar deze mannen van de Insektensekte waren hun tijd vooruit. De aan provo Âgelieerde kunstenaars stonden aan het begin van de milieubeweging in Nederland.
Milieubesef
Voormalig provo Jasper Grootveld en zijn vriend Theo Kley constateerden eind jaren zestig dat vele insecten werden bedreigd door water- en luchtvervuiling. Om dit tegen te gaan richtte zij de Insektensekte op, met de ‘gevallen vlinder’ als symbool. Volgens de sekte was de consumptiemaatschappij de oorzaak van milieuvervuiling - die had de mens immers lui gemaakt. Vanuit die gedachte werd zelfs een eigen alternatieve wetenschap ontwikkeld: de deskundologie. Mileuverveling was de oorzaak van milieuvervuiling, zo stelden de deskundologen.
Om deze problematiek onder de aandacht te brengen bracht de Insektensekte graag een muzikaal protest ten gehore, onder begeleiding van het Resistentieorkest. Dat de groep geliefd was én serieus werd genomen, bleek onder andere uit het verzoek van het Wereld Natuurfonds een milieuactie voor scholen te verzinnen – al werd dit weer afgeblazen nadat Theo Kley zich negatief had uitgelaten over prins Bernhard. De Vlinderopera werd hun grootste hit.
‘Moeder waar zijn de vlinders gebleven? Moeder waarom zijn zij verdwenen? Moeder ik wil een vlinder als het kan, en ik wil er mee spelen want daar droomde ik van.’
…zongen de sekteleden en hun sympathisanten, al dan niet verkleed als insect. De opera werd ook buiten opgedragen, in het voorjaar wanneer de boeren hun pesticiden verspreidden. Hun beroemdste optreden vond natuurlijk plaats in maart 1969 in het Hilton.
Cor Jaring maakte het mee en stond samen met zijn Insektensekte aan het begin van de milieubeweging in Nederland: ‘Godverdomme wat een leuke tijd was dat’, stelde Jaring al kijkend naar zijn foto van Lennon en Ono. Vloekend concludeerde hij dat de mensheid niet voldoende naar de sekte heeft geluisterd.
‘Wat hebben we godverdomme achtergelaten op deze wereld? Wat hebben we er een teringbende van gemaakt.’
De milieuproblematiek blijkt complexer dan de Insektensekte het omschreef. Vijftig jaar later proberen milieubewegingen de mensheid te waarschuwen voor de opwarming van de aarde met smeltende ijskappen en stijgende zeespiegels als gevolg. Er wordt opnieuw naar het Westers consumptiepatroon gewezen als grootste bedreiging voor het milieu. Het lijkt nog altijd niet door te dringen. Misschien moet de milieuproblematiek terug worden gebracht naar een simpeler vraagstuk zoals de Insektensekte in 1969 al deed. Want moeder, waar zijn die vlinders eigenlijk gebleven?
Agnes Cremers is historicus en werkzaam voor Van Gisteren, werkplaats voor historische projecten. www.vangisteren.nu
De korte documentaire ‘A Bed Side Story’ (Cremers, Pierson, van Asch 2012) is nu te zien in de etalage van de Stadsboekwinkel in het Stadsarchief Amsterdam en op de website van Van Gisteren, vangisteren.nu. In het Stadsarchief is van 13 maart tot en met 12 juli de fototentoonstelling ‘Cor Jaring / Fotograaf Magisch Centrum Amsterdam (1965-1975)’ te zien.
