Napoleon III – Van president tot keizer

Charles-Louis die in de geschiedenisboeken voornamelijk naamsbekendheid verwierf als Napoleon III (1808-1873) speelde in de tweede helft van de negentiende eeuw als president van de Tweede Franse Republiek en later als keizer een dominante rol op het politieke toneel. Een relaas:

Opborrelende politieke aspiraties

Charles-Louis Napoleon werd op 20 april 1808 geboren te Parijs als jongste zoon van Lodewijk Napoleon, de koning van Holland en broer van de Franse keizer Napoleon Bonaparte. Na de dood van zijn oudere broer Lodewijk in 1831 en het jaar daarop van zijn ooms zoon, de hertog van Reichstadt, beschouwde Charles-Louis zichzelf als de rechtmatige troonopvolger van het Franse keizerrijk en betwistte openlijk het koningschap van Louis Philippe (1773-1850) als soeverein vorst op de Franse troon. Charles-Louis’ uitlatingen brachten hem de daaropvolgende jaren meermaals in moeilijkheden. Toen hij echter in 1840 in Boulogne-sur-Mer probeerde het regime van Louis Philippe omver te werpen, werd hij gearresteerd en opgesloten in het fort van Ham, een vestingplaats aan de samenvloeiing van Somme en Beine in het noorden van Frankrijk.

Tijdens zijn gevangenschap overleed zijn oom Jozef Bonaparte en toen enige tijd later ook zijn vader kwam te overlijden werd hij nu ook door de Bonapartisten erkend als de rechtmatige opvolger van de keizerstroon. Intussen scherpte het falend regeerbeleid van koning Louis Philippe de tegenstellingen tussen arm en rijk steeds meer aan. Toen begin 1848 op veel plekken onlusten uitbraken, deed Louis Philippe op 24 februari 1848 troonsafstand ten gunste van zijn kleinzoon hertog Robert van Bourbon-Orléans. Nog dezelfde dag riep de voorlopige regering bij monde van Alphonse de Lamartine echter de Tweede Republiek uit waardoor een einde kwam aan de monarchie in Frankrijk.

De Tweede Republiek

Charles-Louis maakte handig gebruik van de situatie en wist zich dankzij zijn naam te laten verkiezen tot lid van de “Assemblée Nationale”. Eind 1848 werd opnieuw een stembusgang georganiseerd om te bepalen wie de pas gevormde republiek zou leiden. Charles-Louis Napoleon won afgetekend de verkiezingen en werd daardoor de eerste door het volk gekozen Franse president.

Eind 1851 wilde Charles-Louis, wiens ambtstermijn als president bijna afgelopen was, zich voor de volgende vier jaar herkiesbaar stellen. Dit was echter in strijd met de grondwet die slechts één ambtstermijn voorzag. De Nationale Vergadering weigerde dan ook om op het voorstel in te gaan. Als antwoord vaardigde Charles-Louis Napoleon op 2 december 1851 een decreet uit waarbij het parlement werd ontbonden waarna zijn presidentschap na een volksraadpleging alsnog werd verlengd. Charles-Louis’ beleid werd in de daaropvolgende maanden steeds autocratischer en begin december 1852 werd na een tweede volksraadpleging opnieuw het keizerrijk uitgeroepen met Charles-Louis als Napoleon III aan het hoofd.

Het Tweede Keizerrijk

Charles-Louis, die zich spiegelde aan de grandeur van het Eerste Keizerrijk van zijn oom Napoleon Bonaparte, zette zijn autoritair bewind voort hetgeen al snel zowel bij monarchisten als bij republikeinen heel wat wrevel opriep. Veel kritiek werd evenwel niet geduld en verscheidene politieke tegenstanders werden opgesloten of verbannen naar één van de strafkolonies in Frans-Guyana.

Op buitenlands vlak raakte Napoleon III in conflict met Italië en Oostenrijk. Dankzij een reeks succesvolle militaire campagnes aan de Zwarte Zee tijdens de Krimoorlog en later in het Verre Oosten wist hij echter Frankrijk opnieuw de status te geven van een grootmacht op het Europese vasteland.

De moordaanslag

In januari 1858 pleegde de Italiaanse revolutionair Felice Orsini (1819-1858) samen met enkele medeplichtigen een bomaanslag op Napoleon III en zijn echtgenote keizerin Eugénie de Montijo. De aanslag was echter één grote mislukking. De explosie veroorzaakte weliswaar de dood van een tiental omstaanders maar het keizerspaar bleef op enkele schrammen na ongedeerd. Orsini werd ter plaatse gearresteerd en nauwelijks twee maanden later na een kort proces op 13 maart geëxecuteerd.

De ondergang

Eind jaren zestig van de negentiende eeuw raakte Frankrijk steeds meer beducht voor de groeiende macht van Pruisen en de Duitse vorstendommen. De spanningen bereikten een hoogtepunt toen in februari 1870 prins Leopold van Hohenzollern (1835-1905) op een aanbod inging om het koningschap over Spanje te aanvaarden.

Frankrijk wilde aan zijn zuidgrens onder geen beding een Hohenzollern als staatshoofd en eiste van de Pruisische koning Wilhelm I (1797-1888) een veto tegen prins Leopold als troonpretendent van de Spaanse kroon met bovendien de belofte dat een Hohenzollern nooit nog aanspraken zou maken op de Spaanse troon. Wilhelm I, zelf een Hohenzollern, liet aan de Franse keizer weten dat hij een dergelijke eis onmogelijk kon inwilligen waarop Charles-Louis Napoleon prompt de oorlog verklaarde aan Pruisen.

De Franse keizer had echter de sterkte van het Pruisisch leger schromelijk onderschat en op 2 september 1870 leden de Franse troepen nabij Sedan een verpletterende nederlaag waarbij Napoleon III tot overgave werd gedwongen en gevangen genomen. Toen het nieuws over het debacle Parijs bereikte braken overal rellen uit. Twee dagen later, op 4 september 1870 riep ene Léon Gambetta (1838-1882) vanop het balkon van het Parijse stadhuis de Derde Republiek uit waardoor een einde kwam aan het Tweede Keizerrijk en de regeerperiode van Napoleon III.

Ontgoocheld en verbitterd vertrok de voormalige Franse keizer in ballingschap naar Engeland waar hij op 64-jarige leeftijd de negende januari 1873 op zijn landgoed te Chislehurst kwam te overlijden. Zijn stoffelijk overschot werd enige tijd later bijgezet in de “St-Michael’s” benedictijnenabdij te Farnborough, een dorpje in het graafschap Hampshire aan de Engelse zuidkust.