Nellie Bly reisde in 72 dagen rond de wereld (en ging vrijwillig het gesticht in)

Ze werd in 1864 geboren in Pennsylvania als Elizabeth Jane Cochran en was een baanbrekend undercover journaliste (publicerend onder de naam Nellie Bly), reizigster, uitvindster, fabrieksdirecteur, oorlogscorrespondent en suffragette.

Nellie Bly’s vader, landeigenaar en rechter, stierf toen Nellie zes jaar was. Omdat hij geen testament naliet, konden zijn vrouw en kinderen geen aanspraak maken op zijn grondbezit. Nellie ging leren voor onderwijzeres, haar moeder hertrouwde een gewelddadige, drinkende veteraan, die hen het huis uitzette en de ramen en deuren dichttimmerde. Daarop vertrokken ze naar Pittsburg, waar ze een pension opzetten en Nellie aanvullend werkte als kindermeisje en privélerares. Als eenentwintigjarige reageerde ze verbolgen op een column, waarin gesteld werd dat vrouwen achter het fornuis hoorden en niet op de werkvloer. Ze ondertekende met ‘Little Orphan Girl’. Een redacteur was zo onder de indruk, dat hij haar een artikel liet schrijven en vervolgens een baan aanbood.

Bly verzorgde vervolgens kritische stukken over fabrieksarbeidsters, kinderarbeid, stakers en nam het, geheel tegen de toenmalige mores in, op voor stakers:

Het zijn geen onruststokers, geen moordenaars en oproerkraaiers. Het zijn geen anarchisten, maar rustige, vredelievende mannen, die hebben geleden…

Haar stukken vielen op door intieme, persoonlijke interviews. Ook schemerde haar eerste feministische gezindheid erin door:

Laat een jongen beginnen als boodschappenjongen en hij werkt zich hoog op in een bedrijf. Meisjes zijn net zo slim en leren sneller; waarom kunnen zij dan niet hetzelfde bereiken?

Na klachten uit de bedrijfswereld moest ze gaan schrijven over ‘vrouwenonderwerpen’, zoals haarverzorging, tuinieren en mode, maar gaf daar al snel de brui aan. Begeleid door haar moeder werd ze correspondent in Mexico, waar ze bijzondere keuzes maakte; niet verblijven in een hotel, maar bij een Mexicaanse familie thuis en naast bezoeken aan stierengevechten en oude graftomben, interviewde ze ‘gewone’ mensen en marihuana rokende soldaten over hun leven:

Mexicanen zijn niet lui, integendeel ze werken van de vroege ochtend tot de late avond, meerdere baantjes vervullend. De vrouwen verkopen kranten en loten (…) en de werkende mannen behandelen vrouwen beter dan vele uit de hogere klassen.

Maar ze schreef ook over eten: ‘Natuurlijk smaken tortilla’s aanvankelijk vreselijk, maar als je eenmaal de smaak te pakken hebt, is Amerikaans eten in verhouding smakeloos.’ Toen ze na een half jaar president Porfirio Diaz in een artikel ervan beschuldigde een journalist, die de regering bekritiseerd had, te hebben opgesloten, dreigde arrestatie en maakte ze zich uit de voeten.

Onder gekken

Terug in de VS werd ze in 1887 aangenomen bij The New York World, waar ze als drieëntwintigjarige als een van de eerste ‘stunt reporters’ haar invloedrijkste journalistieke werk schreef. Ze bezocht tehuizen voor dakloze vrouwen en opium kits. Haar opmerkelijkste undercover actie was – na zich voor de spiegel, dromerig voor zich uit starend, ingeleefd te hebben – opname onder de naam Nellie Brown in de psychiatrische inrichting op Blackwell’s Island in de East River:

…tien dagen en nachten; een ervaring die ik nooit zal vergeten. Ik nam de rol aan van arm, ongelukkig, gek meisje en zag het als mijn plicht me niet te laten afschrikken door de eventuele onaangename gevolgen. (…) Vreemd genoeg: hoe gewoner ik sprak en me gedroeg, des te gekker vond men mij…

Ze vreesde samen met een werkelijk psychotische patiënt te worden opgesloten in één ruimte en maakte notities over de erbarmelijke omstandigheden. Zo werd mevrouw Cotter met een laken over haar hoofd rond haar keel vastgebonden, zodat ze niet kon schreeuwen en in een koud bad ondergedompeld tot ze bewusteloos raakte. Ze sloegen haar hoofd tegen een muur en trokken plukken haar uit. Een andere vrouw overleed na een ijskoud bad. Bly ervoer het niet als een ziekenhuis, maar een opbergplek, een rattenval, voor ongewenste, onbegrepen mensen.

Weer op weg naar de vrijheid passeerde Nellie hen, die ‘achterbleven en wiens lot was erger dan de dood’. Na haar publicaties werden de inrichting onderzocht, patiënten beter behandeld en voerde men voor een miljoen dollar aan verbeteringen door. Haar artikelen bundelde de journaliste tot het boek Ten days in a mad house. Vervolgens schreef ze over wantoestanden in gevangenissen en fabrieken (‘Nellie Bly vertelt hoe het voelt een blanke slavin te zijn’), over illegale adoptiepraktijken en corruptie. Ze werd gevraagd zich aan te sluiten bij de Women’s Suffrage Party, maar vond dat indruisen tegen haar journalistieke onafhankelijkheid:

Ik kan jullie beweging beter steunen door in praktijk te brengen wat jullie nastreven.

Jules Verne nagereisd

Geïnspireerd door Jules Verne’s boek uit 1873 Reis om de wereld in tachtig dagen wilde Nellie het record van romanfiguur Phileas Fogg verbeteren. Een ongekende prestatie in een tijd van paard-en-wagens, stoomtreinen en wekenlange zeereizen. De hoofdredacteur van The World reageerde aanvankelijk met de woorden: ‘Alleen een man kan dit doen.’ Bly reageerde met vuur in haar ogen:

Okay, laat een man vertrekken, ik ga diezelfde dag voor een andere krant en versla hem.

Een halfjaar later mocht ze het proberen. Ze ging met slechts twee jurken en een tasje op pad, voor vrouwen destijds hoogst ongebruikelijk, maar zo zou ze snel kunnen handelen, had ze bedacht. Bly vertrok op 14 november 1889, reisde eerst naar Engeland en ontmoette in het Franse Amiens vervolgens Jules Verne, een indrukwekkende verschijning met witte baard, die haar proostend met een glas rode wijn gelukwenste.

Van Europa zag ze door zware mist bijna niets, waarna ze via het Suezkanaal doorreisde naar Colombo (er werd haar aan boord van schepen twee keer een huwelijksaanzoek gedaan). The World kopte: ‘Nellie Bly vertraagd’ toen ze noodgedwongen vijf dagen in het Grand Oriëntal Hotel te Colombo moest verblijven. Het hotel lag bij het oude Hollandse fort, een…

…erg aantrekkelijk hotel, met arcades, brede gangen voorzien van comfortabele stoelen en kleine tafels met marmerbladen, die dicht genoeg bij de stoelen stonden om op een luie wijze verkoelende lime squashes en exclusieve Ceylon thee te drinken.

Ze roemde de binnentuin en de eetzaal met punka’s, lange banen stof aan bamboe latten van het plafond afhangend, die een bediende met een touw heen en weer trok om gasten koelte toe te wuiven. Anno 2017 bleek het hotel nog te bestaan, nog steeds wit, maar omringd door een rommelige havendrukte. En hoewel er in de lobby een pianist speelde, hing er tijdens mijn bezoek ook een sfeer van vergane glorie. Nog slechts een deel van het gebouw is in gebruik als hotel, de binnentuin is verdwenen en het restaurant kijkt tegenwoordig uit op grote metalen containerkranen en vrachtschepen. Gevraagd naar beroemde gasten, wijst de manager naar een buste van Anton Tsjechov naast de pianist. Van Nellie Bly heeft hij nog nooit gehoord.

Pas in Hongkong vernam de reizigster dat ze niet alleen een race tegen de tijd voerde, maar ook tegen een rivale, Elizabeth Bisland, die in opdracht van Cosmopolitain Magazine in tegengestelde richting de wereld rondreisde. Bisland bleek anderhalf uur later vanuit New York te zijn begonnen aan haar reis en had geld meegekregen om reders om te kopen zodat er sneller gevaren werd. Zo had ze P&O duizend dollar aangeboden om twee dagen eerder uit Francisco te vertrekken, waar de rederij niet op in was gegaan. De New York Tribune wist zelfs te melden dat er drie reizigsters op pad waren.

Lezersprijsvraag

Om de lezers nog meer aan zich te binden, publiceerde The World niet alleen via recentelijk aangelegde onderzeese kabelnetwerken verstuurde reisnotities van Bly; er werd ook een prijsvraag uitgeschreven: in hoeveel dagen, uren en seconden zou Bly de wereld ‘veroveren’? Om deel te nemen diende men de zondagseditie van de krant aan te schaffen.

Het bleek een gouden greep van The World; die week werden 2,6 miljoen exemplaren verkocht. In Kanton bezocht Bly een leprakolonie en op kerstdag een executieplaats, waar in 1855 nog 50.000 rebellen waren onthoofd en vrouwen aan kruizen gehangen werden ‘gefileerd’. Gids Ah Kum vertelde, dat de dag tevoren nog elf mensen waren onthoofd. Bly daagde hem uit dat aan te tonen, waarop een andere man een bloederig hoofd uit een vat haalde. In Singapore kocht ze een aapje en over Japan schreef ze:

Als ik verliefd zou worden en trouwen, zou ik tegen mijn maatje zeggen: ‘Kom, ik weet waar het paradijs is’.

Met de Oceanic, het schip waarmee haar rivale Bisland eerder in tegengestelde richting gereisd had, voer ze terug naar de VS. In de Midwest heerste een ongelooflijke kou met hoge sneeuwmuren langs de spoorbanen, zodat ze per trein eerst zuidwaarts moest reizen. In Mercedes, Californië, zag het station zwart van de mensen. Ze dacht dat ze voor een picknick bijeen waren, maar toen ze op het wagonbalkonnetje ging kijken, hoorde ze haar naam roepen en steeg gejuich op. ‘Ik schrok me dood’, reageerde ze achteraf.

Er ontstond een euforische sfeer. De machinist stookte de locomotief op tot een maximum, ook toen ze over een brug boven een diepe canyon reden, waar de rails vanwege onderhoudswerk nog niet goed bevestigd waren:

De spoorwerkers zagen de trein aankomen en staken waarschuwingsvlaggen op, maar het was al te laat.

De trein reed er echter ongehavend langs. Op sommige stations hadden zich tot wel 10.000 mensen verzameld en in de New Yorkse haven werden tien kanonnen afgevuurd ter ere van haar prestatie. The World hield aan deze stunt 24.000 extra abonnees over. De prijsvraag kende 927.000 inzenders uit het hele land.

Bly volbracht de reis in 72 dagen, 6 uur, 11 minuten en 14 seconden. Bisland, die eerder enkele dagen voor had gelegen, deed er uiteindelijk ruim vier dagen langer over. The World bracht een spel uit met 72 geïllustreerde hokjes, lijkend op ganzenbord (Je hebt de Straat van Malakka bereikt, ga een dag vooruit). Maar Bly nam ontslag, omdat ze naar haar idee onvoldoende erkenning ondervond van de krant. Ze schreef een boek over haar reis, waarvan ruim tienduizend exemplaren verkocht werden.

Fabrieksdirecteur en oorlogscorrespondent

Bly viel in een zwart gat: ‘de ergste depressie die je als sterveling kan treffen’. Ze interviewde nog de bekende anarchiste Emma Goldman, voor ze als dertigjarige trouwde met de drieënzeventigjarige New Yorkse miljonair Robert Livingstone Seaman, die een ijzerfabriek bezat. Toen haar man overleed, aangereden door paard-en-wagen, werd zij directeur; voor een vrouw destijds een opmerkelijke positie.

Ze bracht haar verlichte ideeën in praktijk (fitnessruimten voor het personeel, een bibliotheek, goede gezondheidsvoorzieningen), maar de fabriek ging failliet. Bly keerde hierna terug naar de journalistiek, publiceerde over een Republikeinse conventie en de groeiende suffragettebeweging.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd ze Amerika’s eerste oorlogscorrespondente. In het boek Nellie Bly, daredevil staat een foto van haar, dik gekleed, pratend langs een spoorlijn met een generaal. Ze verbleef aan het front bij de stad Przemysl (toen bij de Oostenrijks Russische grens, nu zuidoost Polen). Tijdens een aanval schreef ze vanuit een loopgraaf:

‘Weer een angstaanjagende explosie (…) Ik dacht dat er een ander schot zou volgen. Dat zal ongetwijfeld beter gericht worden. Als dat gebeurt zullen we dood zijn.’ En in een veldhospitaal:

Ik zag een man wiens onderkaak in 32 stukken was gebroken, die vormeloos op zijn borst hing’ (…) ‘Kijk naar dit lichaam,” zei de dokter. De ribben sneden door de huid heen. Botten, botten, nergens vlees.

Na de oorlog schreef Bly over afschaffing van de doodstraf, ongehuwde moeders, blinden en ze zorgde er middels reportages voor dat veel wezen geadopteerd werden. In 1920 trakteerde ze zevenhonderdvijftig van deze wezens op een uitje naar Coney Island. Twee jaar later werd ze met een longontsteking opgenomen. Drie weken erna, ze werd zevenenvijftig jaar, werd ze begraven in de Bronx.