Nelson Mandela – Strijder tegen de apartheid

Nelson Mandela (1918-2013) sloot zich in 1944 aan bij het Afrikaans Nationaal Congres (ANC – opgericht in 1912). In 1962 kwam Mandela als leider van de militaire tak van de ANC gevangen te zitten, en vanaf 1964 ‘levenslang’ op Robbeneiland, tot 1990. Na zijn vrijlating werd Nelson Mandela in 1994 president van Zuid-Afrika. Hij slaagde erin de apartheid afgeschaft te krijgen.

Samen met historische personen als Voltaire (1694-1778), de Indiase verzetsleider Mahatma Gandhi (1869-1948), presidentsvrouw Eleanor Roosevelt (1884-1962), de predikant Martin Luther King (1929-1968) en aartsbisschop Desmond Tutu (1931-) behoort Nelson Mandela tot de bekendste strijders voor mensenrechten uit de geschiedenis.

Jeugd van Nelson Mandela (1918-1943)

Nelson Mandela kreeg bij zijn geboorte de naam Rolihlahla. Letterlijk betekent die naam zoiets als ‘de tak van de boom rukken’ en overdrachtelijk ‘lastpak’. Hij kwam op 18 juli 1918 ter wereld in het dorp Mvezo in de provincie Oost-Kaap in Zuid-Afrika. Toen hij twaalf jaar was, in 1930, overleed zijn vader, die stamhoofd was van de Ixhiba-clan, een zijtak van de royalistenfamilie Thembu, die in die tijd de macht had in de regio Transkei.

Rolihlahla Mandela bezocht de basisschool in Qunu, waar een lerares – volgens het gebruik schoolkinderen een christelijke naam te geven – hem tot ‘Nelson’ doopte. Na deze school bezocht hij de middelbare school in Healdtown, gevolgd door een studie rechten aan de Universiteit van Fort Hare. Deze universiteit was toen de enige plek in Zuid-Afrika waar ‘zwarten’ hoge onderwijs mochten volgen. In 1943 behaalde Mandela er een universitaire graad. Daarna studeerde hij nog aan de Universiteit van de Witwatersrand en, later, aan de Universiteit van Londen. In beide laatste gevallen sloot Mandela de opleidingen zonder certificaten af.

Betrokkenheid bij ANC & advocaat (1944-1960)

In 1944 kwam Mandela in aanraking met het ANC, een organisatie die zich keerde tegen de suprematie van blanken en de segregatiepolitiek van de apartheid in Zuid-Afrika. Net als zijn voorganger Mahatma Gandhi was Mandela advocaat en vrijheidsstrijder. Mandela koos voor de dezelfde tactiek van geweldloos verzet (satyagraha) als Gandhi.

In 1953 opende Mandela samen met een vriend zijn eigen advocatenpraktijk, “Mandela en Tambo”, in het hart van Johannesburg. Op dat moment was dit advocatenkantoor de enige door zwarten gerunde rechtspraktijk in Zuid-Afrika. Met name zwarte cliënten die slachtoffer waren geworden van politiegeweld, wendden zich tot het advocatenkantoor “Mandela en Tambo”. De Zuid-Afrikaanse regering trok de vergunning in en dwong hen te verhuizen, waardoor de clientèle afnam. Door tijdgebrek werd het kantoor uiteindelijk opgeheven.

Gevangenisstraf, vrijlating en presidentschap Mandela (1960-1999)

In de jaren 1960 stapten Nelson Mandela en de ANC af van het principe van ‘geweldloos verzet’. De resultaten bleven achter. Zo werden ze zelf ook met geweld benaderd, terwijl in 1960 ook de ANC verboden werd. Daarom richtte Mandela een militaire tak van de ANC op, de Umkhonto we Sizwe (Speer van de Natie) geheten. Deze militaire club saboteerde vooral ’s nachts Zuid-Afrikaanse politieke instanties en probeerde legerinstallaties en staatseigendommen te vernielen. Het doel was om de zwarte bevolking van Zuid-Afrika aan te sporen in opstand te komen en een revolutie te ontketenen.

December 1956 werd Nelson Mandela aangeklaagd voor hoogverraad, maar in 1961 werd Mandela vrijgesproken. Op 5 augustus 1962 belandde hij echter opnieuw achter de tralies omdat hij betrokken was bij geweld tegen de zittende macht. Op 12 juni 1964 werd Nelson Mandela – tijdens het zogenoemde Rivoniaproces – veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf, vanwege zijn leiderschap van de militaire vleugel van de politieke groepering ANC. Mandela verbleef op Robbeneiland en moest hier onder meer werken in een kalkmijn. Op 11 februari 1990 werd Mandela vrijgelaten.

Mandela onderhandelde na zijn vrijlating als leidsman van de inmiddels gelegaliseerde ANC onderhandelingen met de Zuid-Afrikaanse regering over de totale afschaffing van de apartheid. Op 2 mei 1990 begonnen president Frederik Willem de Klerk en Nelson Mandela aan de onderhandelingen die resulteerden in het Groote Schuur Akkoord (Groote Schuur Minute) op 4 mei 1990 in Kaapstad. Deze afspraken vormden de basis voor de afschaffing van de apartheid.

Bij de eerste vrije verkiezingen na de apartheid, op 27 april 1994 (‘Vrijheidsdag‘), haalde het ANC een grote overwinning. 62 procent van de kiezers stemde op het ANC, waarna men Nelson Mandela tot president van Zuid-Afrika koos. Mandela gaf aan dat hij slechts één termijn president wilde zijn en bleef dan ook aan tot 1999.

Privé & laatste levensjaren (2000-2013)

Nelson Mandela is drie keer getrouwd geweest. Achtereenvolgens met Evelyn Ntoko Masa (1944–1958), Winnie Madikizela-Mandela (1958–1996) en ten slotte met Graça Machel (1998-2013). Hij kreeg in totaal vijf kinderen.

In 2009 stelde de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties Mandela’s geboortedag in als Mandela Day, als bekroning voor Mandela’s strijd tegen de apartheid. Al eerder, in 1993, had Mandela samen met De Klerk de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst genomen.

Vanaf 2004 leed Mandela aan een teruglopende gezondheid en trad hij steeds minder in het openbaar op. Van 2011-2013 belandde Mandela diverse keren in het ziekenhuis vanwege luchtweginfecties. Hij overleed op 5 december 2013.

Boek: De lange weg naar de vrijheid – Nelson Mandela

Bronnen ▼

Nelson Mandela: The Fight for Freedom