Wekelijks verschijnen er nieuwe geschiedenisboeken. Van lijvige studies tot publieksboeken en van naslagwerken tot historische strips. Op Historiek plaatsen we veel voorpublicaties en we bespreken zoveel mogelijk titels, maar alles bespreken is ondoenlijk. Daarom hebben we de rubriek ‘signalementen’. Hier plaatsen we wekelijks een bericht met daarin recent verschenen en besproken titels.

<<< Signalementen week 17 | Signalementen week 19 >>>

Selectie week 18 (2022)

Bittergeld

Nog voor hun deportatie werden de Nederlandse Joden volledig ontrecht. Een onderdeel daarvan vormde de verplichte inlevering van al hun bezittingen. Na de oorlog werd de roof via een proces van rechtsherstel voor het overgrote deel ongedaan gemaakt. Maar dat was voor lang niet iedereen het geval. In de tweede helft van de jaren negentig ontstond in het spoor van de internationale restitutiebeweging een tweede kans. Daarnaast kwam naar voren dat aan overheid, banken en verzekeraars aanzienlijke bedragen uit onbeërfde Joodse nalatenschappen waren toegevallen, wat uit moreel gezichtspunt onaanvaardbaar werd gevonden.
De Dikke Daniëls

Wim Daniëls heeft zich zijn hele leven al verwonderd over taal; over haar lenigheid, haar subtiliteit en haar complexiteit. Hij wijdde tientallen boeken, talloze artikelen en veelgelezen twitterberichten aan zijn grote liefde. Hij bekeek haar van alle kanten, keerde haar binnenstebuiten, boog zich over de apostrof, de komma, over etymologieën, het Huppelnederlands, dialecten versus het ABN, de klemtoon, de geschiedenis van uitdrukkingen en gezegdes. Hij zocht haar grenzen op, ging ze even vrolijk over, bedacht neologismen bij de vleet en legde haar in al haar schoonheid vast. Met De Dikke Daniëls schrijft Wim Daniëls nu eindelijk hét grote overzichtswerk, waarin hij al die prachtige, onderbelichte en overgewaardeerde aspecten van de taal de revue laat passeren.
De Franse Revolutie I
Tweedelig werk over een van de meest fascinerende episodes uit de wereldgeschiedenis. In een wervelende vertelling brengt Johan Op de Beeck het stormachtige verhaal van de Franse Revolutie: van de bestorming van de Bastille in 1789 tot de staatsgreep van Napoleon in 1799, van het nobele devies ‘vrijheid, gelijkheid, broederschap’ tot de bloeddorstige terreur, van revolutionairen die naar macht grepen maar vaak zelf onder de guillotine belandden. Tegelijk greep ook in onze regio een omwenteling plaats.
Fragment: De mislukte vlucht van Lodewijk XVI en Marie-Antoinette
In de schaduw van Schindler

Wie waren de Duitsers die hun Joodse medemensen hielpen, meestal met gevaar voor eigen leven, terwijl de meesten van hun landgenoten de andere kant opkeken of bijdroegen aan de nazimisdaden? Zelfs in de meest duistere tijden zijn er altijd dappere mensen die hun medemenselijkheid laten prevaleren boven eigenbelang en haat. Terwijl de meeste Duitsers zich juist afzijdig hielden of de Jodenvervolging actief of passief ondersteunden, behielden sommigen wel hun menslievendheid.
Fragment: Otto Weidt, blind voor gevaar
Fragment: Ludwig Wörl, weldoener in de hel
De Groninger versie van de doperse doorbraak
Voor de Nederlandse doopsgezinden was het tijdvak tussen het eind van de achttiende eeuw en het midden van de negentiende eeuw een periode van grote veranderingen. We zien een groeiende maatschappelijke participatie. Ook veranderde de identiteit van de doopsgezinden in religieuze zin. Grote gevolgen had de oprichting van de ‘Algemeene Doopsgezinde Sociëteit’ in 1811. Deze nam de opleiding van predikanten voor de Nederlandse doopsgezinde gemeenten onder haar hoede en voorzag tevens in de financiële ondersteuning van minder draagkrachtige gemeenten, die niet in staat waren een behoorlijke salariëring van de predikant te betalen.
Bespreking: Groningse doopsgezinden in de negentiende eeuw
De laatste dag
Op 6 mei 2002 werd Pim Fortuyn in Hilversum vermoord door Volkert van der G. Dit is het verhaal van die dag, zoals alle direct betrokkenen het toen hebben beleefd. Op die zesde mei, op de parkeerplaats van het Mediapark in Hilversum, trok een toen nog onbekende jongeman zijn pistool en vuurde zes schoten af op Pim Fortuyn. Die middag was Fortuyn te gast geweest in het radioprogramma van Ruud de Wild. De toen nog twintigjarige Filemon Wesselink had nog een interview afgenomen met de politicus vlak voordat hij het gebouw verliet. Paul van der Lugt, Ruud de Wild en zijn producer Merel van Dijk waren erbij toen er plotseling schoten klonken en Fortuyn in elkaar zakte.
Gescheiden partners

In een grotendeels ontkerkelijkte samenleving spelen kerken en andere religieuze organisaties nog altijd een opmerkelijk belangrijke maatschappelijke rol. Tussen overheden en religieuze organisaties vindt regelmatig contact plaats en bestaan (financiële) banden. Hoe is dit te verklaren en te rijmen met een op het oog kritische houding vanuit politiek en maatschappij ten aanzien van relaties tussen ‘kerk’ en ‘staat’? In Gescheiden partners beschrijven James Kennedy en Mart Rutjes de veranderende verhoudingen tussen de Nederlandse overheid en religieuze organisaties vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw.
Guernica

Een jammerklacht tegen terreur, dat is waar het doek Guernica voor staat. Het gigantische werk van Pablo Picasso uit 1937 meet liefst 27 vierkante meter. Rob Hartmans schreef met dit boek de biografie van het schilderij dat naar aanleiding van het bombardement op een Baskisch stadje tijdens de Spaanse Burgeroorlog ontstond en dat schitterde als hoogtepunt van het kubisme in Parijs. Het was het symbool tegen geweld in vele buitenlanden tijdens de naoorlogse jaren.
Fragment: Guernica in Amsterdam
Het Grote Kaarten Boek
Kaarten. We kunnen er naar blijven kijken. Van visuele kunstwerken tot weerspiegelingen van de tijdgeest. Kaarten werden en worden gebruikt bij de uitvoering van belangrijke (overheids)taken. Kaarten vertellen verhalen en geven een beeld van, soms reeds verdwenen, gebieden. Met zeker 300.000 kaarten en tekeningen is het Nationaal Archief een ware schatkamer voor historisch onderzoek. Collectiespecialist cartografie Ron Guleij van het Nationaal Archief neemt een duik in de collectie en toont in Het Grote Kaartenboek de mooiste en meest iconische kaarten.
Hitlers aanval op Rusland
Op 22 juni 1941 viel Adolf Hitler de Sovjet-Unie binnen met het sterkste leger dat de wereld ooit aanschouwde. De Duitse pantserdivisies rukten in adembenemend tempo op en omsingelden honderdduizenden Russische soldaten. Daarna werd de Duitse veldtocht vertraagd door de modder, totdat een ultieme poging om toch nog Moskou te veroveren, bij – 40°c vastliep in sneeuw en ijs.
Artikel: Hitler verloor de oorlog al in 1941 door slecht voorbereide aanval op Rusland
Verloren oorlogskind
‘Er mist iemand.’ Het zijn drie woorden die op elke verjaardag van de overgrootmoeder van Thomas Sijtsma vallen. Iedereen weet wie er niet is, maar niemand weet exact waar hij wel verblijft. Het gaat om Harry Davids. Een joodse jongen die in de oorlogsjaren wordt geboren in Amsterdam. Als onderduiker komt hij terecht bij Berend en Jeltje Bakker, de overgrootouders van Sijtsma. Ze brengen hem groot, voeden hem op en beschermen hem tegen de Duitse bezetter. In de familie wordt daarna weinig meer gesproken over de onderduiker en de vele andere daden van verzet. Dat zou te pijnlijk zijn en onnodig wonden openscheuren. Het leven gaat door, vooruitkijken is het devies.