KVP-politicus Norbert Schmelzer is vooral bekend geworden door de naar hem genoemde Nacht. De toenmalige fractievoorzitter van de Katholieke Volkspartij diende tijdens een zeer langdurig Kamerdebat van 13 op 14 oktober 1966 een motie in waarin hij het kabinet vroeg de begroting beter te dekken. Premier Jo Cals, een partijgenoot van hem, vatte die oproep op als een motie van wantrouwen, hoewel dat laatste woord niet in de tekst voorkwam. Hij diende het ontslag in van zijn rooms-rode regering.
Deze gebeurtenis is bepalend geweest voor de verdere loopbaan van Schmelzer. De cabaretier Wim Kan typeerde hem als ‘een gladde teckel met een vette kluif in zijn bek’ en van die kwalificatie is Schmelzer zijn hele leven last blijven houden. Over de vraag of ze terecht was, verschillen de meningen tot de dag van vandaag. Vast staat dat Schmelzer nooit helemaal is kunnen worden wat hij in de jaren vijftig beloofde. En dat was veel.
Hulpje
Nadat Schmelzer al eens op een onverkiesbare plek op de Kamerlijst had gestaan, werd hij op zijn vijfendertigste staatssecretaris van Binnenlandse Zaken in het vierde kabinet-Drees. Ook in het centrumrechtse kabinet-De Quay, dat daarna aantrad, was hij staatssecretaris, dit keer van Algemene Zaken. Hij fungeerde op die post als een soort hulpje van de politiek niet erg ervaren premier. Tussendoor zat Schmelzer nog even in de Kamer.
Schmelzer had iets sfinxachtigs. Je wist nooit precies waar je met hem aan toe was. Hij ontpopte zich als een sluwe realpolitieker, die precies snapte hoe de Haagse spelletjes gespeeld dienden te worden. Fractievoorzitter Romme (ook een ‘sfinx’) besloot er begin jaren zestig om gezondheidsreden mee op te houden. Schmelzer werd zijn vervanger. Niet meteen. Eerst probeerde de fractie het nog met Wim de Kort, maar deze gemoedelijke Brabander bleek niet de juiste keus als fractievoorzitter. Schmelzer trad in 1963 in zijn plaats. Omdat de KVP destijds de grootste partij was in de Tweede Kamer, waren alle ogen meteen op hem gevestigd.
Het kabinet-Marijnen, dat de regering van De Quay was opgevolgd, kreeg ruzie over de omroeppolitiek. Coalitiepartner VVD wilde commerciële televisie toestaan. KVP en haar protestantse partners ARP en CHU voelden daar vanuit hun christelijke achtergrond niets voor. Nederland was destijds een door en door verzuild land. De confessionele partijen hadden met de KRO en de NCRV hun ‘eigen’ omroepen. De VVD viel enigszins buiten het verzuilingslandschap.
Ruzie
De ruzie tussen de regeringspartijen liep zo hoog op dat het kabinet ten val kwam. Normaal gesproken zouden er nu verkiezingen gehouden moeten worden. Maar daarin hadden de christendemocratische partijen niet zo’n trek. KVP en ARP besloten uiteindelijk om dan maar met de PvdA samen verder te gaan. Met die partij zouden ze in elk geval geen ruzie krijgen over het omroepbestel, want de PvdA had met de VARA zelf een ideologische zender.
Maar zoals gezegd: het ging al spoedig mis. Het nieuwe kabinet, onder leiding van Cals, voerde een zeer royaal beleid. De sociale zekerheid moest worden uitgebouwd en er dienden groeikernen te komen met goede verbindingsroutes naar de grote steden. Dat kostte allemaal handenvol geld. Nu waren de jaren zestig wel een periode van overvloed, maar binnen de KVP bestond een aanzienlijke vleugel die benauwd was voor begrotingsoverschrijdingen. Voor ingewijden kwam de motie-Schmelzer dan ook niet uit de lucht vallen. De ondergang van het kabinet-Cals evenmin.
Eindeloos is er later gedelibereerd of Schmelzer wel de bedoeling had de regering naar huis te sturen. Handelde hij niet veel meer vanuit de wens om de eenheid in de KVP-fractie te bewaren? In elk geval had hij vanaf het moment waarop hij zijn motie in stemming bracht een slechte naam in de media. Van zijn imago van onbetrouwbaarheid is hij niet meer afgekomen.
Niet dat hij meteen de politiek verliet. Bij de verkiezingen van 1967 – na het interim-kabinetje-Zijlstra – werd hij gewoon weer (mede-)lijsttrekker. Na de verkiezingen koos de fractie hem opnieuw als haar voorzitter. Dat bleef hij vier jaar lang, want het centrumrechtse kabinet-De Jong dat aan het bewind kwam, zat zijn rit helemaal uit. In het kabinet-Biesheuvel, dat vervolgens regeerde, werd Schmelzer minister van Buitenlandse Zaken. Dat bleef hij tot 1973, toen dit kabinet ermee moest ophouden.
Mastodont
Schmelzer verliet hierop de actieve politiek. Hij werd onder meer commissaris bij diverse bedrijven. Maar dat betekende niet dat hij zich niet meer met de Haagse gang van zaken bemoeide. Tot op hoge leeftijd opereerde hij als ‘mastodont’, die voortdurend gevraagde en meestal ongevraagde adviezen verstrekte aan zijn partij. Zo trad hij in de jaren negentig nog op als adviseur van Jaap de Hoop Scheffer, die Enneüs Heerma wilde opvolgen als partijleider.
Schmelzer, die ook als pianist en componist een zekere faam verwierf, overleed in 2009 in Duitsland, het land waar zijn familie oorspronkelijk vandaan kwam.
