Nozems – uitdagende jeugdcultuur uit de jaren 1950 en 1960

Het woord nozem is in 1955 in de Nederlandse taal terechtgekomen. De term sloeg op een nieuw type jongere, dat zelfbewust was, tegen het gezag aanschopte, gekleed was in spijkerbroek en leren jas en op een bromfiets (meestal een Zündapp of Kreidler) reed. Een korte geschiedenis van de nozems.

Een nieuwe jeugdcultuur: de nozems

De nozems gelden wel als de eerste naoorlogse jeugdcultuur. In de jaren 1950 trok de economie aan en kregen jongeren meer te besteden. Met name jongeren uit de arbeidsklasse. Hiervan kochten ze spijkerbroeken, leren jacks en Zündapp- of Kreidler-bromfietsen (ook wel ‘buikschuivers’ genoemd: sportieve motorfietsen met een laag stuur; jongeren uit de betere milieus reden op een Puch). Hun haar zat vaak onder de gel, gekamd in een vetkuif of met een strakke scheiding.

Meisjes en vrouwen hadden vaak een suikerspinkapsel, op inspiratie van de toenmalige tieneridool Brigitte Bardot. Deze cultuur was overgewaaid uit de Verenigde Staten. Door de bioscopen en sinds begin jaren 1950 door de televisie, verspreidde de Amerikaanse cultuur zich snel over West-Europa en ook Nederland. Dit gebeurde onder meer via films als Rebel without a cause (1955) met daarin de populaire James Dean, of The Wild One (1953) met een hoofdrol voor de beroemde acteur Marlon Brando.

In grote steden als Amsterdam hingen deze nozems rond in het centrum, met name op de Nieuwendijk (‘dijkers’) en op het Leidseplein (‘pleiners’), en gedroegen zich daar meer dan eens vervelend richting winkeliers en passanten. De nozems werden in Den Haag ook wel ‘bullen’ of ‘Plu’ genoemd, terwijl de jongeren uit meer gegoede milieus daar de ‘kikkers’ heetten. Kikkers droegen suède schoenen, wijdere broeken en reden doorgaans op Puchjes in plaats van Zündapps en Kreidlers.

De nozems luisterden vaak naar rock ’n roll, een nieuwe muziekstijl die uit de Verenigde Staten was overgewaaid, en bezaten vaak een transistorradio en/of grammofoonspeler om hun favoriete muziek te kunnen beluisteren. Tot de meest gedraaide artiesten behoorden onder meer Bill Haley, Chuck Berry, Buddy Holly en natuurlijk, na 1956, Elvis Presley. Een populaire zender waar veel jongeren naar luisterden was Radio Luxemburg.

Op enige schaal gingen groepen nozems ook met elkaar op de vuist en vormden jeugdbendes, onder andere in Den Haag. En in Amsterdam-Oost bestond bijvoorbeeld de zogeheten K.P.O. (Kreidler Ploeg Oost). Hieruit is later de Nederlandse tak van de motorclub Hells Angels ontstaan, een naam die men eind jaren 1960 aannam.

Verklaring van het begrip ‘nozem’

De term nozem is vermoedelijk voor het eerst in een gedrukte publicatie gebruikt in 1955, door Jan Vrijman in de periodiek Vrij Nederland, aldus Nicoline van der Sijs in haar Chronologisch woordenboek. Vrijman schreef zijn artikel onder de titel ‘De nozems van de Nieuwendijk’.

Het scheldwoord ‘nozem’ (of in het Haags ‘bul’) betekent zoiets als branieschopper, baldadige jongere, lummel of provocateur. Over de exacte herkomst van het begrip bestaat geen zekerheid. De meeste taalkundigen vermoeden dat ‘nozem’ uit het Bargoens en/of Jiddisch komt.

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal vermeldt dat het woord ontleend kan zijn aan ‘nootsum’, wat staat voor ‘groentje’. In 1935 gebruikte schrijver Willem van Iependaal dit woord in zijn boek Polletje Piekhaar. Een medewerker van de Bibliotheca Rosenthaliana bracht in 1955 de theorie naar voren dat nozem afkomstig was van nezem zahaw beaf chazir, een gouden ring door een varkensneus, een frase uit Bijbelboek Spreuken.

Een bekende, maar vermoedelijk niet correcte betekenis die aan het begrip nozem is gegeven, is ook het acroniem ‘Nederlands Onderdaan Zonder Enige Manieren’ of ‘Nederlands Onderdaan Zonder Enig Moraal’. De nozems hadden, anders dan jongerenculturen als de Provo’s en hippies, geen politiek manifest of doelgerichte boodschap. Ze wilden gewoon lolmaken, rondhangen, luieren en op hun brommertje rond crossen.

Andere naoorlogse jeugdculturen

De nozems bepaalden met hun Kreidlers, Zundapps in de jaren 1960 het straatbeeld in grote steden. Daarna volgden nog talrijke andere jongerenculturen. Zoals de Provo’s in de jaren 1965-1967. Zij kwamen vooral in protest, onder meer tegen de kerk, de politie, de consumptiemaatschappij en tegen de Vietnamoorlog. De hippies die eind jaren 1960 en in de jaren 1970 opkwamen legden de klemtoon op liefde, sex en drugs. Net als de Provo’s waren zij tegen de oorlog in Vietnam. Verder kennen we nog, onder meer, de punkers uit de jaren 1980 en de alto’s en gabbers van de jaren 1990.

Lees verder: Herkomst van het woord ‘klootjesvolk’
Ook interessant: Provo: de ludieke opstand in de jaren 1960
Boek: Haring Arie. Een leven aan de Amsterdamse zelfkant

Bronnen ▼