De leiding van de NSB had de eigen weerkorpsen (extreemrechtse knokploegen) tijdens en voor de Tweede Wereldoorlog nauwelijks in de hand. Dat stelt historicus Gertjan Broek die komende maand hoopt te promoveren op zijn onderzoek naar de weerkorpsen.
‘Tot nog toe is er binnen de Nederlandse geschiedschrijving weinig aandacht besteed aan weerkorpsen. Uit mijn onderzoek komt echter duidelijk naar voren dat de Amsterdamse weerkorpsleden er een eer in stelden het politieke debat te smoren in geweld. De draagwijdte van het radicalisme en de antiburgerlijke gezindheid onder deze fascisten van eigen bodem is duidelijk onderschat. Deze onderschatting leidde ten onrechte tot het idee dat hun geweld van weinig betekenis is geweest.’
Hoewel de weerkorpsen in theorie ondergeschikt waren aan de politieke organisatie, waren ze sterk geneigd om naar eigen inzicht te handelen. De Amsterdamse tak van de WA (de Weerbaarheidsafdeling van de NSB) ging met grote regelmaat de instructies rond zelfverdediging te buiten. Zonder zich veel van de partijleiding aan te trekken zochten de leden van de knokploegen de confrontatie met tegenstanders, variërend van communisten tot rivaliserende fascisten. Anton Musserts NSB leed hier volgens Gertjan Broek het meeste onder:
‘De gezagloosheid van de WA was voor de NSB funest. Het gezag dat de partij van Anton Mussert over heel Nederland wenste uit te oefenen, bleek ze niet eens in de eigen beweging te kunnen handhaven. Het bracht de NSB ontzettend veel schade toe.’
Volgens de onderzoeker leed de NSB mede hierdoor een flinke nederlaag bij de verkiezingen van 1937. Vanaf 1941 kwam er een eind aan “extreemrechtse knokploegencultuur” in Amsterdam, doordat de bezetter toen manschappen gingen werven voor de dienst in de Duitse strijdkrachten, in het bijzonder de Waffen-SS.
Ook interessant: NSB (Nationaal-Socialistische Beweging) – Geschiedenis
Overzicht van Boeken over NSB en collaboratie
