Hoe kwam je op het spoor van dit bijzondere verhaal? En wat greep je er zo in aan?
“Ik kwam het verhaal op het spoor toen ik op een zaterdag naar mijn cursus Paleografie fietste en mijn oog op Weimarstraat 117 viel. Ik had even daarvoor gelezen dat daar in 1958 een gruwelijke moord was gepleegd. De boekhandelaar die daar een winkel had was vermoord in zijn winkel, door zijn stiefzoon nota bene. Ik besloot eens na te gaan wat daar nu precies voorgevallen was en daarmee kwam ik voor het eerst in aanraking met Johanna Maria Breek.
In eerste instantie had ik behoorlijk met haar te doen. Ze was nog geen jaar met boekhandelaar Wigerink getrouwd toen haar zoon hem ombracht. Al snel bleek dat zij minstens zoveel met de moord te maken had als haar zoon. Hij bekende de moord op zijn stiefvader echter en daarmee was de kous af. Maar niet letterlijk, er werd namelijk écht een kous onder het lichaam van het slachtoffer gevonden en niemand heeft ooit kunnen verklaring hoe deze daar kwam… En toen begon voor mij de fascinatie. Helemaal toen ik erachter kwam dat Johanna terecht had gestaan voor het verraad op haar Joodse familie, waaronder haar man en oudste zoon.
Mevrouw Breek verraadde zelfs haar joodse man en zoon. Had ze geen geweten?
“Ik heb vastgesteld dat Johanna Maria Breek een klassieke psychopate was. Zoals gewoonlijk bij psychopaten ontbrak het haar inderdaad volledig aan geweten en aan empathie. Ze was niet in staat om van mensen te houden en keek louter naar wat mensen voor háár konden doen, in plaats van omgekeerd. Ze heeft nog nooit spijt betuigd voor haar daden.
Uit je onderzoek komt naar voren dat ‘mevrouw Breek’ zeker 24 moorden op haar geweten heeft. Hoe kan het dat ze desondanks nooit veroordeeld is?
“De eerste moorden waren de Joden die ze verried om daar financieel beter van te worden. Het bracht haar dan ook op een idee toen ze graag van haar man af wilde. Hij werd onberekenbaar en had inmiddels kinderen verwekt bij verschillende vrouwen in Rotterdam. Ze besloot haar man te verraden toen hij werd opgepakt voor het plegen van fraude. Toen haar man weg was besloot ze zijn familie te verraden, inmiddels was het kopgeld gestegen naar 15 gulden per jood. Daarbij legde ze ook nog de kaart, waarmee ze als Mevrouw Breek veel mensen de toekomst voorspelde. Ze heeft dan ook geen honger gehad tijdens de oorlog, zelfs niet tijdens de hongerwinter…
Ze werd niet veroordeeld, ondanks dat ze jaren heeft vastgezeten, omdat de getuigenissen van haar kinderen niet werden toegelaten in de rechtbank. Op grond van het Verschoningsrecht mogen kinderen niet tegen hun ouders getuigen. Haar twee oudste zoons zijn direct na de oorlog het land uit gevlucht uit angst voor hun moeder. Haar dochter had zonder problemen aan de rechter kunnen vertellen wat haar moeder uitspookte tijdens de oorlog. Johanna Maria Breek werd echter vrijgesproken bij gebrek aan bewijs. Iedereen wist dat ze het gedaan had. Het kon alleen niet bewezen worden.
Je besloot een heel boek aan het verhaal te wijden. Waarom eigenlijk?
“Ik schrijf biografieën van onbekende Nederlanders. Net als George Krul is Johanna Maria Breek een doodnormaal mens uit een doodgewoon gezin. Op hun beide manieren zijn hun levens heel fascinerend. In het geval van Johanna Maria is het een verhaal van wonderbaarlijke slechtheid. Het is bijna niet voor te stellen dat iemand zo ontzettend wreed en gewetenloos kan zijn. Toen de eerste verhalen over haar in de krant kwamen, betitelde men haar vaak als ‘de seriemoordenares’. Niet zelden stond dit dan ook in de kop van het verhaal. Ik vroeg aan één van haar kleinkinderen of hij het niet pijnlijk vond om dit zo in dikke letters zwart op wit in de krant te zien. “Het is pijnlijk, maar het is nu eenmaal de waarheid…”, luidde het antwoord.
Het is ongelooflijk wat deze vrouw haar familieleden heeft aangedaan. Haar kinderen waren zó doodsbang dat ze zodra ze konden naar Engeland en Australië verhuisden. De andere twee kinderen waren zo geïndoctrineerd dat ze bij haar bleven en alles voor haar deden. Vooral haar jongste zoon, die pas in 1935 werd geboren en dus in een kindertehuis terecht kwam tijdens haar detentie heeft een buitengewoon zwaar leven gehad. Uiteindelijk gaf de familie dus de doorslag. Ze hadden allemaal een klein stukje van de puzzel en ik wilde ook vóór hen het onderzoek gaan doen en het boek gaan schrijven, om ze te kunnen vertellen wat er nu werkelijk is voorgevallen.
Er was niemand die niet bereid was mee te werken om de onderste steen boven te krijgen. De familieleden waren dan ook de eersten die het lazen toen het af was. Ze zijn ontzettend blij nu eindelijk het volledige verhaal over Johanna Maria te kunnen lezen, geboekstaafd door feiten. Ik heb begrepen dat het ze een hoop rust geeft te weten wat er nu werkelijk is voorgevallen.
Het reconstrueren van het verraad en de levenswandel van ‘mevrouw Breek’ zal geen eenvoudige opgave zijn geweest. Hoe ging je te werk? En op welke moeilijkheden stuitte je?
Vooral de CABR-dossiers in het Nationaal Archief waren bij het onderzoek zeer waardevol. Er was veel over Johanna Maria te vinden, maar ook over haar tweede man, de SS’er waarmee ze trouwde voordat ze voor een derde maal met de Haagse boekhandelaar in het huwelijk trad.
Heeft ‘mevrouw Breek’ zelf dagboeken nagelaten? En zo nee, hoe ben je er dan toch in geslaagd je in haar denkwereld te verplaatsen?
“Johanna Maria schreef geen dagboek, helaas. Gelukkig correspondeerde ze veel. Ze schreef vele brieven tijdens haar detentie. De brieven geven een mooi kijkje in haar gedachtegang. Ook alle uitgeschreven verhoren laten zien wat voor persoon ze was. Het was af en toe wel even goed opletten geblazen. Ze was zó ontzettend bedreven in het liegen dat haar verklaringen vaak niet met elkaar strookten. Ze was buitengewoon bedreven in het verdraaien van de waarheid ten dienste van zichzelf. Want in haar leven was er ook niemand zo belangrijk. Haar kinderen hebben dit tijdens hun jeugd helaas ook maar al te goed ervaren.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerden talloze Nederlanders het hoofd boven water te houden. Wat maakt de activiteiten van mevrouw Breek zo uniek en bijzonder?
“Tijdens de oorlog zat ‘iedereen bij het verzet’. Wat zo bijzonder was aan Johanna Maria is dat haar zoons écht bij het verzet zaten. Eén van hen heeft zelfs nog voor de Britten in Duitsland gespioneeerd. In Nederland handelden zij vooral in persoonsbewijzen. De man van Johanna vervalste de persoonsbewijzen, puur uit financieel oogpunt, en de zoons waren er uit meer idealistische doeleinden bij betrokken. De zoons wisten op een gegeven moment dat hun moeder joden aanbracht. En zij wist dat haar zoons bij het verzet zaten. Het was een heel wankel evenwicht. Dat haar man, een jood, betrokken was bij het verraden van andere joden is een onderbelicht stukje uit de oorlogsgeschiedenis. Joden die joden verraden is natuurlijk ook een buitengewoon pijnlijk gegeven.
Hoe verging het de naaste familieleden na de oorlog?
Eerder publiceerde je al het historische boek ‘Op zoek naar George’. Heb je al een nieuw project op stapel staan?
“Ik ben inderdaad met een nieuw project bezig, uiteraard wederom een biografie van een onbekende Nederlander. In dit geval is het echter een wereldberoemde Nederlander, die een heel bijzonder leven voor zichzelf opbouwde in de VS, waar bijna niemand in Nederland ooit van gehoord heeft. Wie het is houd ik nog even voor mezelf…
Boek: Mevrouw Breek – Het levensverhaal van een levensgevaarlijke vrouw
Bekijk dit boek bij:
