Rianneke van der Houwen-Jelles
Na Genesis 45 – het verhaal over de broers van Jozef die van Egypte naar Kanaän terugreizen om Jakob te vertellen dat Jozef leeft – springt deze Bijbel meteen over naar Exodus 19. Daar gaat het over het volk Israël bij de berg Sinaï. In deze Engelse ‘Slavenbijbel’ ontbreken de verhalen over Israëls onderdrukking en bevrijding uit de Egyptische slavernij volledig. Alle passages waarin bezwaren tegen de slavernij konden worden gelezen, waren nauwgezet verwijderd.
Al met al was slechts een tiende van het Oude Testament en de helft van het Nieuwe Testament in deze ‘Slave Bible’ te vinden. De volledige titel was: Select Parts of the Holy Bible for the use of Negro Slaves, in the British West-India Islands.
Bekering en nederigheid
De missionarissen van de Britse Society for the Conversion of Negro Slaves gebruikten deze selectie van Bijbelteksten om tot slaaf gemaakte mensen op de Britse Caribische eilanden te bekeren. Ze kwamen daarmee de plantage-eigenaren tegemoet: ze predikten er bekering en nederigheid mee, maar vrijheid voor mensen in slavernij werd er niet mee verkondigd.
Niet alleen de uittocht uit Egypte ontbrak, ook andere Bijbelteksten over bevrijding uit slavernij, zoals die uit de brief van Paulus aan de Galaten: ‘Er zijn geen Joden of Grieken, slaven of vrijen (…) u bent allen één in Christus’ (Galaten 3:28) en ‘U bent nu geen slaven meer…’ (Galaten 4:7). Andere Bijbelpassages waren bewust wel opgenomen in de selectie, zoals Efeziërs 6:5, waar Paulus schrijft:
‘Slaven, gehoorzaam uw aardse meester zoals u Christus gehoorzaamt.’
Slavernij gelegitimeerd
De ‘Slave Bible’ is vrij onbekend. Er zijn slechts drie exemplaren in openbare collecties te vinden: één in de Verenigde Staten en twee in Groot-Brittannië. Over de verspreiding en het gebruik ervan is weinig bekend. Er wordt verondersteld dat hij relatief kort en in een klein gebied is gebruikt. Waarschijnlijk was de oplage klein, circa duizend exemplaren. Toch is de ‘Slave Bible’ exemplarisch voor de wijze waarop witte mensen met een belang in de slavenhandel met de Bijbel in de hand slavernij legitimeerden, in stand hielden en tot slaaf gemaakte mensen onderdrukten. Zo lieten Nederlandse plantage-eigenaren in Suriname lange tijd bewust geen zendelingen toe op hun plantages, om tot slaaf gemaakten niet op ideeën te brengen. Zij zagen in kerstening een bedreiging van hun economische belangen en waren bang om gedoopte slaven vrij te moeten laten.
Toen de afschaffing van de slavernij onafwendbaar bleek, werden zendelingen bewust wel toegelaten op plantages, waar zij tot slaaf gemaakten doorgaans opriepen tot nederigheid en gehoorzaamheid aan hun meesters.
Selectief Bijbelgebruik
De selectieve Bijbelverkondiging was dus niet alleen iets van de Britse missionarissen die de ‘Slave Bible’ gebruikten. De Amerikaanse Lucretia Alexander, die voorheen in slavernij had geleefd, getuigde daarvan in 1938:
‘The preacher came and he’d just say, “Serve your masters. Do whatsomever your master tells you to do.“ Same old thing all the time. My father would have church in dwelling houses. Sometimes they would have church at his house. That would be when they would want a real meetin’ with some real preachin’… They used to sing their songs in a whisper and pray in a whisper.’
Lucretia vertelt dat zij en haar lotgenoten liever zelf kerkdiensten hielden dan te luisteren naar een witte predikant die keer op keer Efeziërs 6:5 herhaalde. Die diensten waren geheim, want samenkomsten waren verboden.
De uittocht als bron van hoop
Precies op de uit de ‘Slave Bible’ weggelaten passages beriepen abolitionisten zich in hun strijd voor afschaffing van de slavernij. Voor veel tot slaaf gemaakte mensen waren de uit de ‘Slave Bible’ weggelaten verhalen een krachtige bron van hoop op bevrijding uit slavernij. Spirituals – Amerikaanse geestelijke liederen van mensen in slavernij – als Go Down Moses, let My people go laten juist zien hoe geliefd het verhaal over de uittocht uit Egypte was. Tot slaaf gemaakten betrokken het verhaal op hun eigen situatie.
When Israel was in Egypt’s land,
Let My people go;
Oppressed so hard they could not stand,
Let My people go;Go down, Moses,
Way down in Egypt’s land,
Tell old Pharaoh:
Let My people go.
~ Rianneke van der Houwen-Jelles
Rianneke van der Houwen-Jelles is conservator voor het Nederlands protestantisme in Museum Catharijneconvent, Utrecht. De ‘Slave Bible’ was daar recent te zien in de tentoonstelling over gospel. Dit artikel werd geschreven voor het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap in een serie over Bijbel en slavernij. Zie bijvoorbeeld dit artikel over de rol van de Bijbel in het Nederlandse slavernijverleden
