Ontdekkingsreiziger gaf stateloze vluchtelingen paspoort

De Noor Fridtjof Nansen wordt vooral herinnerd om zijn ijskoude avonturen op het noordelijk halfrond. Hij is echter ook de geschiedenisboeken ingegaan als de man die een speciaal paspoort voor stateloze vluchtelingen instelde: het naar hem vernoemde Nansenpaspoort.

Fridtjof Nansen liet eind negentiende eeuw een speciaal schip bouwen, De Fram (Noord voor ‘voorwaarts’), voor een expeditie naar de noordpool. De ontdekkingsreiziger vermoedde dat zeestromen onder het zeeijs in de Noordelijke IJszee ook onder de noordpool liepen. Doel was daarom om het schip in te laten sluiten door het zeeijs, in de hoop zo, vrij eenvoudig, de noordpool te bereiken.

Het bijzondere schip, met eivormige romp, kon de druk van het zeeijs inderdaad aan en werd door de zeestromen meegevoerd. De route liep, tot teleurstelling van de ontdekkingsreiziger, echter niet over de pool. Nansen besloot hierom om het schip te verlaten om te proberen de pool met sleden te bereiken. Te voet kwamen de expeditieleden uiteindelijk niet verder dan 86° 14′ N. Ver verwijderd van het doel van de reis, maar wel een een record voor die tijd.

Vluchtelingen en statelozen

Na de Eerste Wereldoorlog kreeg de beroemde Noor een belangrijke functie bij de Volkenbond, de voorloper van de huidige Verenigde Naties. In 1921 werd hij Commissaris voor Vluchtelingen, de eerste internationale organisatie die zich bezighield met vluchtelingen. In zijn nieuwe functie zette Nansen een groot hulpprogramma voor vluchtelingen en krijgsgevangenen op poten. Zo zorgde hij er bijvoorbeeld voor dat er veel voedsel werd gestuurd naar slachtoffers van de hongersnood na de Russische Revolutie.

In deze tijd waren er in Europa een groot aantal vluchtelingen die niet in het bezit waren van reisdocumenten. Vooral uit Rusland kwamen veel statelozen. Na de Russische Revolutie hadden de nieuwe machthebbers namelijk het Russisch staatsburgerschap afgenomen van alle burgers die het land na de machtswisseling hadden verlaten. Door dit besluit werden circa een miljoen mensen in een klap stateloos.

Het naar de Noorse ontdekkingsreiziger vernoemde Nansenpaspoort gaf deze mensen de beschikking over een identiteitsbewijs of reisdocument. Ook Armeense vluchtelingen kregen het bijzondere paspoort wel uitgereikt.

Voor al zijn inspanningen voor vluchtelingen en statelozen ontving Fridtjof Nansen in 1922 de Nobelprijs voor de Vrede.