Dat de Joodse Duitser Heinz Kissinger (1923) het Derde Rijk overleefde is te danken aan zijn ouders, die in 1938 naar de Verenigde Staten vluchtten. Daar in New York City werd hij de Amerikaan Henry Kissinger. Het was het begin van een loopbaan in de wetenschap en een onstuimige politieke carrière onder de Republikeinse presidenten Richard Nixon en Gerald Ford. Onlangs verscheen het nieuwste boek van de inmiddels 91-jarige oud-minister van Buitenlandse Zaken: Wereldorde.
Wereldorde draait om de grote vraag: hoe komen we tot een nieuwe internationale orde in een wereld waarin uiteenlopende historische perspectieven, gewelddadige conflicten, massavernietigingswapens en ideologisch extremisme de toon zetten? Die vraag laat zich niet makkelijk beantwoorden. Het boek is vooral een uiteenzetting over hoe de dominante culturen van nu historisch tegen wereldorde aan kijken.
“Voor naties is geschiedenis net zoiets als karakter voor een mens.”
Westfaalse systeem
Kissinger begint met de Vrede van Münster of Westfalen in 1648 en het resulterende Westfaalse systeem. Vanaf dat moment werd de soevereine staat de dominante politieke entiteit. In onderlinge competitie en zonder elkaar hun ideeën op te dringen hielden de Europese staten elkaar met wisselende, tijdelijke bondgenootschappen in evenwicht. Tot ze begin twintigste eeuw hun balans verloren en elkaar vernietigden in de Eerste en Tweede Wereldoorlog.
Dankzij het Europese imperialisme waren Europese opvattingen tot voor kort dominant in de wereld. Maar vandaag wordt onze planeet niet meer beheerst door soevereine natiestaten. Tot verdriet van Kissinger werkt het Westfaalse systeem niet meer. Naast staten bepalen ook internationale samenwerkingsverbanden, culturen, religies en niet-staatsgebonden organisaties de toestand in de wereld.
“In ons tijdperk zijn we voortdurend en soms haast wanhopig op zoek naar een concept van wereldorde.”
Europa buitenspel
Over de huidige geopolitieke positie van de Europese Unie is Kissinger sceptisch. Europa keert zich naar binnen. Het meent volgens hem onterecht dat een interne Europese structuur een geopolitiek doel op zich is. Vrede binnen Europa betekent echter niet vrede daarbuiten. Europa loopt daardoor het risico zichzelf buitenspel te zetten in de internationale zoektocht naar een nieuwe vorm van wereldorde.
In de volgende hoofdstukken komen drie andere historische systemen aan de orde. Daaronder de historische islamitische kijk op wereldorde die uitgaat van een goddelijke opdracht om de hele wereld aan islam te onderwerpen. Daarmee staat de islamitische wereld, inclusief buitenbeentje Iran, het verst af van het Westfaalse systeem.
“Azië is inmiddels een van de belangrijkste erfenissen van Westfalen gebleken.”
Soeverein
Azië is na Noord-Amerika zonder meer het machtigste werelddeel. Het grote verschil met Europa is dat Azië nauwelijks een gedeelde geschiedenis heeft. Europese volken zijn door hun geschiedenis heen altijd met elkaar verbonden geweest via het Romeinse rijk, het Heilige Roomse rijk of nu de EU. Het begrip ‘Azië’ is een Europees etiket dat een niet bestaande onderlinge band tussen de Aziatische landen suggereert. Doordat de Aziatische landen nog jonge natiestaten zijn, houden ze sterk vast aan hun soevereiniteit en bemoeien ze zich nauwelijks met elkaars interne aangelegenheden. In dat opzicht functioneert het Westfaalse systeem daar beter dan elders in de wereld.
Uiteraard gaat Kissinger ook in op de Amerikaanse positie ten aanzien van wereldorde. Hij steekt zijn bewondering voor Richard Nixon en vooral Theodore Roosevelt niet onder stoelen of banken. De Verenigde Staten zijn altijd ambivalent geweest in hun benadering van de wereld. Aan de ene kant denken ze een speciale rol in de wereld te moeten vervullen in het streven naar vrede en welvaart. Aan de andere kant is daar het nationale belang. Idealisme versus rationalisme. De dominee versus de koopman. Waar kennen we dat van?
“Grote staatslieden zoeken […] steeds de uiterste grenzen op. Als ze die niet opzoeken stagneert de samenleving.”
Realpolitik
Wereldorde is een pleidooi voor de terugkeer naar het oude vertrouwde Westfaalse systeem van machtsevenwicht. Daarbij bemoeien soevereine staten zich niet met elkaars interne aangelegenheden en houden ze elkaar onder de duim in wisselende coalities om te voorkomen dat één van hen de rest er onder krijgt. Voortmodderen als de minst kwade manier om de wereld heel te houden. Henry Kissinger is nog steeds de oude realpoliteker die hij altijd al was.
Boek: Wereldorde – Henry Kissinger
Bekijk dit boek bij:
