Op zoek naar sporen van de Duitse bezetting in Krakau

Terwijl het Rode Leger afrekende met de laatste Duitse tegenstand in de Poolse stad Krakau, wapperde op 18 januari 1945 op een toren van kasteel Wawel opnieuw de Poolse nationale vlag. De voormalige koninklijke residentie was tijdens de afgelopen vijf jaar de zetel van nazifunctionaris Hans Frank geweest, de gouverneur van het Generalgouvernement. Krakau was de hoofdstad van dit deel van Polen dat tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar te lijden had onder Duitse bezetting.

In “Schindler’s Krakow – The City Under The Nazis” van de Britse uitgeverij Pen & Sword vertelt freelance-schrijver Andrew Rawson over de geschiedenis van de stad vanaf de Duitse invasie in september 1939 tot de herovering in januari 1945 door het Rode Leger en de Poolse ondergrondse. De titel verwijst natuurlijk naar de bekendste representant van de Duitse bezetter in Krakau, de door Steven Spielbergs speelfilm “Schindler’s List” (1993) legendarisch geworden industrieel Oskar Schindler. Als fabriekseigenaar sprong hij in de bres voor zijn Joodse arbeiders en redde hij het leven van meer dan 1.000 van hen. De Joodse bewoners van Krakau die niet op zijn bescherming konden rekenen, hadden weinig overlevingskans. Van de ruim 68.000 Joden die in 1939 in de stad leefden, zouden weinigen overleven. De ondergang van vrijwel de volledige Joodse gemeenschap van Krakau speelt een belangrijke rol in het boek.

Rawson beschrijft welke stappen vooraf gingen aan de uiteindelijke uitroeiing van de Krakause Joden. Zoals ook in andere steden in Polen speelde het instellen van een getto hierin een cruciale rol. Het getto bevond zich in Krakau in de wijk Podgórze op de zuidoever van de rivier de Vistula. Op een oppervlak van 500 bij 400 meter leefden 15.000 Joden in woningen waar eens 3.000 Polen geleefd hadden. Meerdere families deelden vaak een appartement, dat in veel gevallen niet aangesloten was op de waterleiding en het riool. Overbevolking en primitieve levensomstandigheden veroorzaakten veel ellende. Het leed werd verergerd toen het getto in 1942 gesloten werd; de Joden die niet afgevoerd werden naar vernietigingskamp Belzec kwamen terecht in kamp Plaszow, waar de moordzuchtige kampcommandant Amon Göth de scepter zwaaide. De overblijfselen van circa 10.000 vermoorde gevangenen – zowel Joden als niet-Joodse Polen – liggen tegenwoordig nog begraven in de omgeving van het vroegere kamp.

Germanisering

Behalve de Jodenvervolging komen in het boek ook het nazibestuur en het Poolse verzet in de stad ter sprake. Evenals in andere Poolse steden onder Duitse bezetting werden er grote en kleine maatregelen genomen om de oorspronkelijke bevolking te wijzen op hun ondergeschikte rol ten opzichte van de nieuwe machthebbers. Door het verwijderen van standbeelden van hun historische helden werd hun nationale verleden uitgewist. Namen van pleinen en straten werden gegermaniseerd, zoals het Krakause marktplein dat voortaan bekend stond als Adolf Hitler Platz. Krantenredacties werden gesloten, leden van de intelligentsia geliquideerd of opgesloten in kampen en toegang tot theaters werd voorbehouden aan Ariërs. Daarnaast werden veel Krakauers opgeroepen voor dwangarbeid. Verzet tegen de naziterreur bleef tot het einde van de bezetting bestaan. Er was zelfs sprake van een ondergrondse politie van 2.000 man die moorden en berovingen oploste waar het officiële politiekorps door een gebrek aan mankracht niet aan toekwam.

De Duitse bezetting van Krakau is exemplarisch voor hoe de nazi’s Poolse steden onderwierpen aan hun meedogenloze gezag. Bondig en in heldere taal, hoewel wat eentonig, beschrijft Andrew Rawson hoe dit proces in zijn werk ging. Zijn met foto’s ondersteunde relaas is volledig en sluit aan bij actueel historisch onderzoek. Helaas ontbreekt een bronvermelding. Het compacte boek is met name een nuttige informatiegids voor geïnteresseerden in de Tweede Wereldoorlog die in Krakau op zoek willen gaan naar sporen van de Duitse bezetting. In het bijzonder het slothoofdstuk is voor hen waardevol. Daarin worden namelijk meerdere relevante bezienswaardigheden behandeld, zoals Schindler’s fabriek, het Gestapo-museum en kasteel Wawel. Wie een trip naar Krakau combineert met een bezoek aan het ongeveer 70 kilometer ten westen gelegen concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz wordt door de schrijver aangeraden om ook “Auschwitz, the Nazi Solution” van diezelfde uitgeverij aan te schaffen.