‘Pas op!’,
lijkt het panorama te zeggen
Historiek: Voor wie niet bekend is met de kunstenaar: wie was Hendrik Willem Mesdag en wat voor soort kunstenaar was hij?
De schilders van de Haagse school raakten zeer geliefd in binnen- en buitenland en het is ook toegankelijke kunst. Ik ben er vaak van onder de indruk. Toen ik een keer op een tentoonstelling in de Nieuwe Kerk een enorm zeegezicht van Weissenbruch, een ander lid van de Haagse School, zag met enorme zware luchten en ook licht en indrukwekkende helderheid en contrasten, dacht ik: ik kom vaak aan zee, maar zo’n weersomstandigheid is echt overdreven, nog nooit gezien. Een paar dagen later liep ik met stijgende verbazing over het strand naar een levend schilderij van Weissenbruch te kijken.
Toen Mesdag aan zijn werk begon was er in België een ‘Panorama rage’ aan de gang. In hoeverre heeft dat invloed gehad op de totstandkoming van het Scheveningse panorama?
Niet alleen in België was die rage, maar in de hele westerse wereld. Vooral historische taferelen en veldslagen waren zeer in de mode. Het was een soort voorloper van de bioscoop, veelal bestemd voor de vluchtige consumptie en vaak van niet zo’n hoogstaande kwaliteit, meer decorstukken. Het Panorama Mesdag was een initiatief van Brusselse ondernemers. Mesdag nam de opdracht uitermate serieus en het Panorama dat hij van Scheveningen schilderde werd direct als kwalitatief hoogstaand beschouwd. Het week dus niet alleen qua onderwerp en thematiek maar ook kwalitatief af van andere panorama’s uit die tijd. Maar zonder die Brusselse ondernemers geen Panorama Mesdag, al heeft Mesdag zelf het enorme doek van de ondergang gered toen de maatschappij failliet ging.
Wanneer begon Mesdag aan het project? En kreeg hij hulp van andere kunstenaars?
Het is in korte tijd geschilderd. In een paar maanden tijd. Maar lang voor die tijd vertoefde hij graag op Scheveningen. Waarschijnlijk heeft hij ook van foto’s gebruik gemaakt om het te schilderen. Hij is door diverse schilders geholpen en ieder had zijn eigen specialiteit.
Zo nam George Breitner het deel met het vissersdorp voor zijn rekening en de cavalerie en wat andere figuren op het strand voor zijn rekening, Theophile de Bock het duinlandschap en Mesdag zelf de zee.
In uw boekje stelt u dat Panorama Mesdag een soort protestkunst was. Kunt u dat uitleggen?
Het Seinpostduin was het hoogste punt van Scheveningen. Vanaf dat duin had je een schitterend uitzicht. De gemeente Den Haag had plannen om het af te graven, waartegen Mesdag fel ageerde. Verder zie je op het schilderij een wereld in verandering, waarmee Mesdag de nodige moeite had. De badplaats ging bloeien, de hotels schoten als paddenstoelen uit de grond, het duinlandschap – zijn grote liefde naast Sientje – werd ook elders afgegraven voor stadsuitbreidingen. Het is mooi om te zien wat er pas was (zoals de watertoren en de vuurtoren) en wat nog net niet (zoals het Kurhaus, de haven).
Mesdag kon deze ontwikkeling niet tegenhouden. Maar het had een signaalfunctie, zoals alle goede kunst en goede geschiedschrijving. Het is ter lering en vermaak. Pas op, zo lijkt het panorama te zeggen, wat er allemaal aan schoonheid en natuur verloren dreigt te gaan. De Haagse School lag mede ten grondslag aan de natuurbeweging.
Het Seinpostduin staat centraal in het werk. Wat was dat voor gebouw en waarom kreeg het zo’n prominente plek?
Op het Seinpostduin stond een seinpost, een in de Franse tijd gebouwd toestel voor de berichtendienst. Met de komst van de moderne telegraaf, raakte dat toestel in onbruik. Het duin werd kort na de voltooiing van het panorama afgegraven. Op de plek is het Seinposttheater gebouwd, dat ook alweer is verdwenen.
U heeft een boek en een app gemaakt over Panorama Mesdag. Kunt u daarover iets vertellen?
Een boek is een wat groot woord. Het is een boekje, met tekst, prentbriefkaarten om ouderwets te ‘liken’ en bonnen voor koffie of thee in de museumcafees. Maar wel met inhoud, prikkelende inhoud! Ik wil me zeker niet opwerpen als kunsthistoricus, ik ben en blijf geograaf en historicus. Ik vind Mesdag en zijn panorama vooral historische fenomenen, indrukwekkende getuigenissen van een bepaald tijdperk, een tijdperk dat me overigens zeer na aan het hart ligt. Het is een van de bekendste kunstwerken van Nederland, en zo uniek omdat het een dag eind mei begin juni in het jaar 1881 weergeeft en die tijd in alle facetten en details valt te aanschouwen, van het vissersleven en ontwikkelingen daarin, tot de opkomende badcultuur en modern vermaak.
Video over Panorama Mesdag
Meer informatie over boek en app: naartoen.nl
