Planeconomie – Betekenis van het begrip

Het begrip planeconomie is een term die gerelateerd is aan het communisme en de tijd van de Koude Oorlog. Wat betekent de term planeconomie precies? En hoe gaven communistische leiders inhoudelijk vorm aan dit economische concept?

Betekenis van de term planeconomie

Onder een planeconomie wordt een centraal geleide economie verstaan. Anders dan bij het liberalisme, waarin er sprake is van een vrije markt en bedrijven en ondernemers die hun eigen keuzes maken, bepaalt het gezag welke economische koers er gevaren wordt. Vaak gebeurt dit, zoals onder de Sovjet-dictator Jozef Stalin, via de implementatie van vijfjarenplannen. In Stalins meerjarenplannen was vastgesteld wat en hoeveel er per economische sector geproduceerd moest worden in vijf jaar tijd. Deze plannen werden van bovenaf opgelegd aan de samenleving. Om die reden wordt in plaats van ‘planeconomie’ ook wel het begrip ’top-down-economie’ gebruikt.

De gevolgen van het economische systeem van planeconomieën waren vaak desastreus. De jarenplannen maakten snel economisch ingrijpen onmogelijk, zorgden voor een verstikkende bureaucratie en veroorzaakten armoede en honger. Doordat in een planeconomie vooraf de productiecijfers waren vastgesteld, ontbrak in veel gevallen de stimulans om een hoge productie te realiseren. Betrokkenen hadden er bovendien baat bij de cijfers zo laag mogelijk te houden. Op die manier waren managers immers sneller succesvol en liep de werkdruk voor arbeiders niet te veel op. Op deze manier bleef de groei van planeconomieën wel achter bij de westerse economieën. De Nederlandse historicus Willem Melching schrijft daarover in Modern Duitsland:

“Door het ontbreken van concepten als ‘winst’ en ‘verlies’ bestaat er ook geen enkele reden om zuinig en efficiënt om te gaan met grondstoffen en arbeidskrachten.”

Het productieproces in planeconomieën was kwalitatief vaak niet goed en er werd ook ingeleverd op het vlak van vormgeving en servicegerichtheid. Andere negatieve gevolgen van de planeconomie waren verspilling en milieuvervuiling.

Enkele voorbeelden van planeconomieën

Een planeconomie was met name typerend voor communistische landen tijdens de Koude Oorlog (1917-1991). Stalin voerde op 1 oktober 1928 het eerste vijfjarenplan in. In China, onder Mao Zedong, werd voor het eerst in 1953 een vijfjarenplan ingevoerd.

Er zijn momenteel nog steeds enkele landen die van dit economische systeem gebruikmaken. Zo is Noord-Korea nog steeds een planeconomie. Maar ook Cuba, Laos en Vietnam kennen momenteel nog een planeconomie.

Boek: De Koude Oorlog – John Lewis Gaddis

Bronnen ▼