Positiviteit en overlevingskracht in het concentratiekamp

Hoewel Auschwitz is uitgegroeid tot hét symbool van de Holocaust, heeft de plek tegelijkertijd iets ongrijpbaars. Voor velen is het slechts een duistere locatie uit de geschiedenisboeken. Dat geldt niet voor Ernst Verduin (Amsterdam, 1927), die het beruchte kamp wist te overleven. Met zijn boek ‘Over leven’ bewijst hij dat de overlevenden van Auschwitz nog altijd onder ons zijn en dat de geschiedenis ervan dus dichterbij is dan het lijkt.

Ernst was bijna dertien toen de Duitsers Nederland binnenvielen, waarna aan zijn onbezorgde jeugd snel een eind kwam. Hoewel ze zichzelf niet als Joods beschouwden, werden Ernst en zijn familie volgens de rassenwetten van de nazi’s toch als Joods beschouwd. Zijn ouders waren aanvankelijk onbevreesd en geloofden dat het allemaal wel zou meevallen, totdat ze in januari 1943 in hun eigen huis in Amsterdam werden opgepakt en afgevoerd naar de Hollandsche Schouwburg. Voor onderduiken was het toen te laat. Via de kampen Vught en Westerbork belandden Ernst en zijn zus Wanda in september 1943 in Auschwitz-Birkenau. Bij aankomst in het kamp werden ze van elkaar gescheiden. Ernst zou zijn zus nooit meer terugzien, want op 15 februari 1944 overleed ze in het Stammlager Auschwitz aan tyfus.

Al in Nederland had Ernst gehoord over de gaskamers in Auschwitz. Bij aankomst in Birkenau glipte hij daarom stiekem uit de rij van voor vergassing geselecteerde vrouwen, kinderen en bejaarden. Door dit schrandere besluit redde hij zijn leven. Hij werd vervolgens overgeplaatst naar Auschwitz-Monowitz, het kamp waar gevangenen tewerkgesteld werden bij de bouw van een fabriek voor synthetisch rubber. De ervaringen van de jongeman in het werkkamp waren anders dan je zou verwachten. Ondanks het afmattende werk en de onzekerheid over het lot van zijn familieleden hield hij voortdurend de moed erin en vertrouwde hij op een goede afloop. Dankzij deze houding en als gevolg van zijn goede contacten met invloedrijke medegevangenen was Monowitz voor hem niet de hel die het voor veel andere gevangenen wel was.

In januari 1945 werd Auschwitz geëvacueerd en werden de gevangenen die daartoe in staat waren te voet afgevoerd naar andere kampen. Ernst kwam na het overleven van de Dodenmars terecht in Buchenwald, waar zijn ervaringen opnieuw opmerkelijk zijn. Hij koos er bewust voor om zwaar werk te verrichten als houthakker, omdat dit hem extra voedsel opleverde. Zijn assertieve en goed geluimde instelling hielden hem opnieuw op de been. “Het gekke is dat ik aan Buchenwald ook de herinnering heb dat het er soms zelfs plezierig met mijn medegevangenen was”, zo verklaart Verduin in zijn boek.

“[…] Ik kan die periode daarom ook niet beschrijven als één lang horrorverhaal van begin tot eind. Van hen die het wel als een grote verschrikking hebben ervaren, hebben veruit de meesten het niet overleefd.”

Maar vanzelfsprekend was de kampperiode van Ernst Verduin niet vergelijkbaar met een lange vakantie. De dood was voortdurend dichtbij en in het boek vertelt hij dat hij denkt dat hij veel ellendige ervaringen verdrongen heeft. Zijn moeder overleefde de oorlog, maar het verlies van zijn zus en vader, die omkwam in een subkamp van Auschwitz, liet diepe littekens na. Dapper is dat Verduin in het boek heel openlijk spreekt over de gaten in zijn geheugen en de negatieve invloed die de oorlog heeft gehad op de rest van zijn leven. Hij was voor zijn kinderen niet de vader die hij had willen zijn. Zijn zoon Bert en dochter Yoka komen hierover in het boek ook aan het woord. “Ik had als klein kind al het duidelijke besef dat mijn vader onder een groot ‘geheim’ gebukt ging”, aldus zijn dochter.

“[…] Rond 4 mei voelde de sfeer in huis voor mij als erg beladen. Ik had het gevoel op mijn tenen te moeten lopen en vooral mijn vader niet in de weg te lopen. Hij was in die periode sneller boos dan anders.”

‘Over leven’ is geen gedetailleerd verlag van de kampervaringen van Ernst Verduin. Zijn memoires, die met behulp van redacteur Matthijs Smits opgetekend werden, zijn anekdotisch en behelzen vooral de hoofdlijnen. Dat is ook begrijpelijk, gezien de vele jaren die liggen tussen 1945 en het heden. Het gevolg is dat het boek beperkt is van omvang. Inhoudelijk gezien is het desondanks een waardevolle toevoeging aan de Holocaust Bibliotheek van uitgeverij Verbum. In de eerste plaats omdat persoonlijke verhalen zoals deze de herinnering aan Auschwitz levend houden en in de tweede plaats omdat het boek een eerlijk inzicht geeft in hoe de oorlog in het leven van de hoofdpersoon en zijn kinderen voortleefde tot op de dag van vandaag. Bijzonder aan dit boek is tenslotte de positieve levenshouding die voor Ernst Verduin meermaals het verschil tussen leven en dood maakte. Zijn verhaal van positivisme en overlevingskracht kan daarmee voor de lezer ook inspirerend zijn.

– Go2War2

Boek: Over Leven – Ernst Verduin

Bekijk dit boek bij: