De totale oorlogen die zozeer de geschiedenis van de twintigste eeuw hebben getekend waren niet alleen een allesomvattend fenomeen omdat ze vergezeld gingen van massale veldslagen, krachtige bommen of ander geavanceerd wapentuig van ongekende omvang.
De enorme impact van zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog was evenzeer te danken aan de ruimhartige toepassing van alledaagse uitvindingen die voorheen een ander, een meer vreedzaam gebruik vonden. Prikkeldraad is daar wellicht het meest aansprekende voorbeeld van.
Wie in de afgelopen decennia een blik wierp op weilanden of beveiligde gebouwen zag bijna altijd ook prikkeldraad, als omheining en afrastering. In zowel stad als platteland is prikkeldraad wijd verbreid, en dat is niet alleen beperkt tot de westerse wereld. De aanwezigheid van deze draad met de scherpe punten is voor velen van ons blijkbaar zo vertrouwd dat we ons nauwelijks afvragen waar het vandaan komt, hoe het in de loop van de geschiedenis gebruikt werd en wat dat gebruik eigenlijk betekent.
Dick Wittenberg, voormalig verslaggever voor NRC Handelsblad, nam de moeite om uitgebreid stil te staan bij datgene dat immers tot stilstaan dwingt. Na uitgebreide reizen door Europa, Afrika, Azië en Noord-Amerika doet hij in Prikkeldraad. Een geschiedenis van goed en kwaad op boeiende wijze verslag van zijn bevindingen.
Alvorens prikkeldraad als fil de fer barbelé / barbed wire / Stacheldraht grote bekend- en beruchtheid verwierf in de Eerste Wereldoorlog, door de massale inzet aan met name de loopgraven van het westelijk front, werd het reeds in oorlogscondities gebruikt tijdens de Boerenoorlog in Zuid-Afrika. Niet alleen als militaire versperring maar ook als hulpmiddel om de burgerbevolking in Britse kampen te interneren. Daarmee veranderde het oorspronkelijke gebruik.
Want prikkeldraad was een Amerikaanse uitvinding uit 1873 die bovenal bedoeld was als omheiningsmateriaal om rondlopend vee weg te houden. Daar bleek in korte tijd zeer ruime, zelfs onverzadigbare behoefte aan te bestaan in de Verenigde Staten. Gevolg was dat het landschap veranderde en verscheurde, een nomadenmanier van leven onmogelijk werd, en de kloof tussen rijke landbezitters en arme landlozen toenam.
In de Eerste Wereldoorlog zou prikkeldraad ‘de perfecte handlanger’ blijken van de strijdende partijen. Vervolgens zou het in de latere beeldvorming blijven bevestigen hoe uitzichtloos de loopgravenoorlog was waarin soldaten hun lot tegemoet konden zien door simpelweg op te kijken naar het nabije prikkeldraad dat ook in de eigen verdedigingslinie rijkelijk aanwezig was. In een ander WOI-hoofdstuk besteedt Wittenberg daarnaast aandacht aan een minder bekend voorbeeld, de ‘Dodendraad’ die België en Nederland enkele jaren op brute wijze van elkaar zou scheiden. Hoogspanning van 2000 volt perfectioneerde de afscheiding tussen beide landen. Zekere enkele honderden vluchtelingen op weg naar neutraal Nederland moesten de aanraking met de draad met de dood bekopen.
~ Kees Ribbens, NIOD
- Boek: Prikkeldraad. Een geschiedenis van goed en kwaad
- Lijst van uitvindingen
- Lees ook: Prikkeldraad maakte einde aan Wilde Westen
