Procrustes – Een sadistische Griekse herbergier

De herbergier Procrustes, ook bekend onder de namen Polyphemon en Damastes, is een nogal berucht figuur uit de Griekse mythologie. Deze reus verwelkomde reizigers gastvrij in zijn woning, maar ontpopte zich in de avonduren tot een psychopaat. Velen konden een bezoek aan zijn herberg niet navertellen. De held Theseus rekende uiteindelijk met de brute moordenaar af.

De herbergier Procrustes (volgens sommigen slechts een ordinaire dief of struikrover) was gevestigd in de omgeving van Eleusis. Als reizigers onderweg waren naar Athene kwamen velen langs zijn stulpje. Procrustes nodigde hen dan uit bij hem te overnachten. Aanvankelijk toonde hij zich zeer gastvrij maar in de avond toonde de reus zijn ware gedaante en liet hij zijn gasten plaatsnemen in bijzondere bedden. De herbergier had twee ijzeren exemplaren: een veel te klein bed óf een veel te groot bed. Sadistisch als hij was gaf hij het korte bed altijd aan lange gasten, en het lange bed aan kleine.

Als zijn gasten eenmaal in een van de bedden waren gaan liggen, controleerde Procrustes of ze er wel goed in pasten, wat natuurlijk nooit het geval was. Kennelijk vond de herbergier dat wel belangrijk, want hierna bond hij zijn gasten met ijzeren kettingen vast en zorgde er vervolgens voor dat ze alsnog goed in de bedden pasten.

De reus ging nogal rigoureus te werk. Bij lange gasten hakte hij de lichaamsdelen die over de rand staken met een bijl af. En kleine gasten werden, zoals op een middeleeuwse pijnbank, net zolang door hem uitgerekt tot ook zij in het bed pasten. Aan deze laatste behandeling dankt de herbergier zijn naam. Procrustes betekent namelijk ‘uitrekker’.

Veel gasten die in de bedden van de wrede herbergier belandden, overleefden de nacht niet. Voor Procrustes was dat geen probleem. Die roofde dan namelijk de bezittingen van de reizigers.

Toen de bevolking van het schiereiland Attica zich op een dag bij Theseus beklaagde over de herbergier, besloot deze held ook eens een bezoek te brengen aan de bijzondere herberg. Hij was echter niet zo gek zich zelf vast te laten binden in een van de bedden. In plaats daarvan overmeesterde hij Procrustes en gaf hem de behandeling die hij al zoveel van zijn gasten had gegeven.

Volgens sommige antieke bronnen was Procrustes een zoon van Poseidon en werkte hij Sinis bij zijn vrouw Sylea.

Uitdrukking en metafoor

De (niet meer zoveel gebruikte) uitdrukking “op een Procrustesbed leggen” is afgeleid van deze mythe en betekent dat iemand gedwongen wordt om aan bepaalde vastgestelde normen of standaarden te voldoen, zelfs als dit onnatuurlijk of schadelijk is.

De bekende Amerikaanse psychiater Jean Shinoda Bolen (1936) haalt de bijzondere mythe aan in haar boek Gods in everyman:

De mythe is een metafoor voor hoe we zó gevormd zijn dat we passen in de verwachtingen van onze cultuur en onze familie. De kwaliteiten die tot succes leiden worden uitgerekt – we concentreren ons op de ontwikkeling daarvan. Om ons aan te passen snijden we onszelf af van wat door anderen niet op prijs gesteld wordt en in dat proces verliezen we een deel van ons diepste zelf, onze bezieling. Wat we van onzelf verwerpen begraven we levend in het onbewuste.

Bronnen ▼