Toen Rembrandt ongeveer achttien jaar oud was, maakte hij de allegorische reeks De vijf zintuigen waarin de verschillende zintuigen van de mens centraal staan. Het zijn de vroegst bekende werken van de jonge meester. Ter gelegenheid van het honderdvijftig-jarig bestaan van Museum De Lakenhal worden de werken weer samengebracht.
In Leiden, de stad waar Rembrandt de werken schilderde, zijn straks vier zintuigen te zijn. Het vijfde werk, waarop de Rembrandt de smaak verbeeldde, is verloren gegaan.
Volgens kunsthistorici toont de zintuigenreeks aan dat Rembrandt al op jonge leeftijd een experimentele kunstenaar was. Zeker vanaf de zestiende eeuw verbeeldde men de zintuigen meestal namelijk als personificaties van elegante vrouwen met vaste attributen. Rembrandt deed het anders. Hij koos voor alledaagse en voor iedereen herkenbare scènes. Dat Rembrandt nog niet over de finesses beschikte waar hij later zo beroemd mee zou worden, is volgens Museum De Lakenhal wel te zien:
“Niet in alle opzichten zijn deze vroege werken geslaagd. Maar evengoed vertonen zij al in aanzet juist die kwaliteiten die Rembrandt later tot een vernieuwende en gevierde schilder zouden maken: zijn toepassing van clair-obscur, zijn losse verftoets en zijn unieke oog voor de interactie tussen gewone mensen met karakteristieke uitdrukkingen.”
De presentatie in het museum bestaat, naast De brillenverkoper (het Zicht) uit de eigen collectie, uit drie werken van The Leiden Collection in New York: De operatie (het Gevoel), De drie zangers (het Gehoor) en De flauwgevallen patiënt (de Reuk). Samen zijn de vier schilderijen honderdvijftig dagen in het museum te zien.
Aan de hand van de getoonde werken wil het museum laten zien hoe snel Rembrandt zich ’technisch en formeel’ ontwikkelde. Hiervoor is bijvoorbeeld een blik op Musicerend gezelschap interessant. Een werk uit 1626, dat de kunstenaar ongeveer twee jaar na de Zintuigen maakte en in langdurig bruikleen is gegeven door het Rijksmuseum.
En wat opvalt in het stuk ‘Rustende reizigers’, zo’n vijf jaar later gemaakt door een anonieme schilder uit Rembrandts Leidse omgeving, is het geslaagde spel met licht en donker. Dat Leiden in deze jaren een vruchtbaar artistiek klimaat kent komt naar voren in de creatieve uitwisseling met Jan Lievens, wiens ‘Lezende oude vrouw’ met fijnzinnig weergegeven hoofddoek onmiskenbaar een inspiratiebron vormde voor Rembrandt.
Het gezicht van de jonge Jan Lievens komt ook voor in Rembrandts De drie zangers uit de zintuigenreeks en opnieuw in Musicerend gezelschap.
De presentatie Rembrandts vier zintuigen — zijn eerste schilderijen loopt van 20 januari tot en met 16 juni 2024.
