Vorige week 14 mei was de herdenking van 75 jaar bombardement op Rotterdam. Het was een bescheiden bijeenkomst waar een paar honderd burgers op afkwamen. Susan Hogervorst en Patricia van Ulzen schreven Rotterdam en het bombardement. 75 jaar herinneren en vergeten, een studie over de manier waarop stad en bewoners omgingen en gaan met het oorlogsverleden.
Het feit dat er de afgelopen weken in de media meer aandacht was voor 70 jaar bevrijding dan voor 75 jaar Duitse inval geeft al aan dat het herdenken van de oorlog in Nederland wat eenzijdig is. Ook het allesbepalende bombardement op Rotterdam heeft een geschiedenis van strijd tussen herdenken en vergeten. In de naoorlogse jaren 40 en 50 lag de nadruk vooral op opbouwen en vooruit kijken. Zo werd van 1947 tot 1970 op 18 mei Opbouwdag gevierd.
Zadkine
Ossip Zadkine, die in Rotterdam uitgroeide tot een gevierd mens, was op het idee voor het beeld gekomen toen hij op reis in Nederland de lege vlakte zag die het centrum van Rotterdam toen was. De kunstenaar was naar eigen zeggen erg betrokken bij het lot van de stad:
“Ik zag de stad, kende haar lot, ken haar geest, zag in de troostloze lege vlakte de geteisterde toren en de ruïne van de kathedraal staan als een kreet, een gekneusde, welke zich verheft na terneergeslagen te zijn.”
Het beeld kreeg van de Rotterdammers verschillende bijnamen als Stad zonder hart, Jan Gat, Harteloze Hendrik en simpelweg Zadkien. Sinds 2007 neemt de in het trottoir met lampjes gemarkeerde brandgrens een steeds belangrijker plaats in. Dit jaar werd daarlangs de ‘Brandgrensrun’ gehouden. Met zo’n 4000 deelnemers was het veruit de succesvolste herdenkingsactiviteit.
Herdenken
Herdenken is een vorm van vrijetijdsbesteding en entertainment geworden. Het moet een belevenis zijn anders haken de mensen af. Door het uitsterven van hen die de oorlog bewust meemaakten, worden er meer trucs uit de kast gehaald om bezoekers te trekken. Maar herinneren en herdenken is volgens de auteurs alleen zinvol als er een inhoudelijk of moreel doel mee is gediend.
Echt uniek is de Rotterdamse situatie niet. Het patroon van herdenken, vergeten en herontdekken doet zich overal voor waar de Tweede Wereldoorlog zijn sporen heeft nagelaten. Rotterdam en het bombardement is als studie daarom ook interessant voor mensen die zich niet direct in de stad Rotterdam interesseren, maar wel in de geschiedenis van het herdenken van geschiedenis.
