Oorlogsmuseum in Minsk: onvoltooid verleden

In 2016 was het vijfenzeventig jaar geleden dat nazi-Duitsland de Sovjet-Unie binnenviel. Vooral Wit-Rusland leed zwaar onder de oorlog en de Duitse bezetting. Bijna de gehele Joodse bevolking van Wit-Rusland werd vermoord. In totaal kwam één derde van de totale Wit-Russische bevolking om tijdens de Duitse bezetting. Het imposante complex van The Belarussian State Museum of the History of the Great Patriotic War in de Wit-Russische hoofdstad Minsk haalt alle registers uit de kast om te zorgen dat niemand de oorlog, het heroïsche verzet en de uiteindelijke overwinning van de Sovjets zal vergeten.

In oktober 1944, de kruitdampen van de Tweede Wereldoorlog in Minsk waren amper opgetrokken en Minsk was net van de nazi’s bevrijd, werd het ‘Belarussian State Museum of the History of the Great Patriotic War’ opgericht. In de hoogste regionen van de Communistische partij was enige weken voor de bevrijding een resolutie aangenomen die de oprichting van een museum goedkeurde. De partizanenbrigades, de ondergrondse Wit-Russische verzetsgroepen die nog hevig streden voor hun vaderland, werden via radiogrammen nadrukkelijk verzocht om materiaal voor het museum veilig te stellen. In nog minder dan een jaar werden tienduizend items verzameld ten behoeve van het museum.

Tijdcapsule

Het museum was in de ruim zeventig jaar van haar bestaan in drie gebouwen gehuisvest. In 2010 legde president Loekasjenko de eerste steen van het huidige museum. Ook werd toen een capsule in de grond begraven met een boodschap voor de toekomstige generatie. Wat deze boodschap inhoudt, blijft vooralsnog onbekend.

In juli 2014 opende de deuren van het imposante complex van 4200 vierkante meter dat elf expositieruimtes herbergt en 8000 objecten tentoonstelt. Onder andere foto’s, officiële documenten en persoonlijke eigendommen van soldaten, burgers en ondergrondse verzetsmensen maken deel uit van de collectie.

Wanneer je de eerste expositiehal binnentreedt, wordt de wereld voor de Tweede Wereldoorlog alsmede het politieke, economische en sociale klimaat dat uiteindelijk tot de Tweede Wereldoorlog leidde, tentoongesteld. Een enigszins eenzijdige kijk op de geschiedenis wordt weergegeven. Zo wordt wel aandacht gegeven aan de opkomst van het fascisme en nazisme, maar wordt de collaboratie tussen Hitler en Stalin (en de desastreuze gevolgen voor het Polen en de Baltische staten) niet genoemd.

Wapentuig

In de tweede hal, veruit de grootste, is plaats gemaakt voor expositie van wapentuig van het Rode Leger. Legertrucks, jeeps, tanks en complete vliegtuigen zijn in de transparante ruimte te bezichtigen. In de brochure van het museum kan men lezen dat het Rode Leger zijn wapens, dankzij de Sovjet-industrie, verbeterde en door technische superioriteit over de aggressor uiteindelijk als overwinnaar van de bloedigste oorlog van de twintigste eeuw kon worden gehuldigd. Hier lijkt de museumdirectie vooral zijn eigen geschiedenis te willen vertellen. Aangezien niet technische superioriteit bij de Russen doorslaggevend was voor de eindoverwinning. Die superioriteit lag, zeker bij aanvang van de Tweede Wereldoorlog, bij de nazi’s. Door hun technische superioriteit en Blitzkrieg-tactieken liep de Duitse Wehrmacht Wit-Rusland onder de voet. Maar Hitler vergiste zich in de taaiheid van zijn tegenstander.

Het Rode Leger werd door Stalin gedwongen om tot het bittere einde te strijden. Stalin hanteerde daarnaast de tactiek van de ‘verschroeide aarde’. Er mocht voor de vijand geen wagon, geen brood en geen liter olie overblijven. Daarnaast hadden de Duitsers logistieke problemen om hun troepen te bevoorraden door het onontwikkelde wegennet in de Sovjet-Unie en hadden zij, net als Napoleon ruim honderd jaar eerder, geen rekening gehouden met de hardnekkige Russische winter. Om maar nog te zwijgen over Hitler ’s strategische fouten die de Russen weer in het zadel hielp.

Heroïsche verdediging

Het museum slaagt er niettemin in om de bezoeker visueel te boeien: in de vierde hal is een panoramisch en holografisch theater te zien van de, door het museum genoemde ‘heroïsche,’ verdediging van het fort van de Wit-Russische steden Brest en Minsk. In de zevende hal is een partizanenkamp gereconstrueerd, inclusief originele wapens en keukengerei.

In de opvolgende vijfde hal is ruimte gemaakt voor het aandeel dat de burgerbevolking van Sovjet-Unie had in het steunen van hun soldaten. Het toont onder andere de rol die de legerpers innam (door middel van het verspreiden van kranten en folders) om het omslagpunt in de oorlog te bereiken. Geheel in Sovjetstijl wordt in het museum vooral de heroïsche strijd van de Sovjetburgers keer op keer benadrukt. Gelukkig laat het museum ook een meer realistisch beeld zien van de verschrikkingen van de oorlog. De 260 dodenkampen in Wit-Rusland passeren de revue, een nagebouwde martelkamer waarin originele handboeien, zwepen en een hemd van een partizaanse verzetsheld zijn tentoongesteld, persoonlijke brieven van soldaten en cadeautjes die zij ontvingen van het thuisfront maken indruk.

Overwinningshal

In de laatste hallen van het museum ligt de nadruk weer op het ‘heldendom’. Het laat bijvoorbeeld zien dat dankzij de heldhaftige werkinzet van het Wit-Russische volk in 1945 zelfs 15 procent meer werd geproduceerd dan in vooroorlogse tijden. Ook wordt niet nagelaten om te vertellen dat in de eerste dagen na de bevrijding bruggen, voertuigen en spoorwegen werden gerestaureerd. Het bezoek eindigt in de ‘overwinningshal’, een grote ruimte met ronde muren waarin in goud meer dan tweeduizend namen van gevallen helden zijn gegraveerd. Een herdenkingsruimte zoals je in meer ex-Sovjet staten ziet. De hal wordt ook nog gebruikt bij plechtige gelegenheden, zoals bij de eedaflegging van soldaten en bevordering van militairen.

De westerse bezoeker van dit museum kan deze grenzeloze heroïsche verering mogelijk moeilijk begrijpen. We moeten deze verering in het licht zien van de (ex)Sovjet-politiek waarin de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog vaak op een eenzijdige manier werd (en wordt) belicht. Afgezien van deze kritiekpunten is een bezoek aan dit museum een ‘must see’ wanneer je Minsk bezoekt.

Boek: Hoe lang kan Hitler oorlog voeren?

Gepubliceerd op 25 juni 2016