Het wonder van de Runxputte

Bij Heiloo bevindt zich sinds de Middeleeuwen een grote bedevaartsplaats. Gelovigen trokken eeuwen geleden al in grote getale naar de plaats omdat het water uit de zogenaamde Runxputte heilig zou zijn. De plek kwam bekend te staan als het Lourdes van bisdom Noord-Holland. Bij de put werd in de vijftiende eeuw een kapel gebouwd, maar die werd verwoest door geuzen. Later verrees op deze plek de Onze Lieve Vrouwe ter Nood. Vandaag de dag is dit de grootste Mariabedevaartplaats van Nederland.

De historische Runxputte wordt mogelijk voor het eerst vermeld in een Latijnse tekst uit de elfde eeuw, als ‘puteus Rorikespit dictus’ (de bron genaamd Roriksput). In de negentiende eeuw zijn althans bronnen opgevoerd die als bewijs moesten dienen dat de waterbron verband hield met een verhaal over Rorik, een negende-eeuwse Vikinghoofdman die een deel van het Frankische Rijk in leen kreeg en zich volgens sommige verhalen ook liet dopen. Hard bewijs voor een link tussen deze Rorik en de put ontbreekt echter. Net zoals bewijzen ontbreken voor een Mariaverschijning en de wonderlijke genezing van paarden bij de put, waarover ook al eeuwenlang verhalen rond gaan.

Wanneer de bron precies is ingebed in de katholieke riten is ook niet helemaal duidelijk. Wel bekend is dat in 1409 een kapel bij de bron in gebruik genomen werd, volgens de overlevering na de vondst van een Mariabeeldje. Sinds de bouw van de kapel werden, zo melden de huidige beheerders van het bedevaartsoord:

“…op dit mooie stukje land meer weesgegroeten gebeden dan er tulpen zouden bloeien op de bollenvelden rondom.”

De heuvel waar de kapel verrees kwam bekend te staan als de ‘kruipberg’, omdat sommige bedevaartgangers kruipend aan processies deelnamen.

Een schipper en een Mariabeeld

Diocesaan Heiligdom Onze Lieve Vrouw ter Nood schrijft het volgende over de geschiedenis van de bedevaartsplek:

“De geschiedenis van het Heiligdom gaat terug tot het eind van de veertiende eeuw. In die tijd vond een boer op zijn land een Mariabeeld. Hij nam dit mee naar huis, maar op miraculeuze wijze keerde het terug naar de plaats van vinding. Rond dezelfde tijd raakte een schip in nood voor de kust ter hoogte van Heiloo. In zijn nood bad de schipper tot God. Hij hoorde boven het gebulder van de golven en het geraas van de wind een heldere vrouwenstem die zei: ‘Als ge mij gaat eren zal de wind gaan keren’. De schipper herkende de stem van de Godsmoeder en beloofde zich voor haar verering in te zetten. Veilig aan land gekomen kwamen de beide verhalen bij elkaar en de plaats voor de bouw van de Genadekapel was daarmee gevonden. Uit 1409 is er een document bewaard in het archief van het Aartsbisdom Utrecht dat spreekt over de ‘capelle in de banne van Heiligenloo’.”

Verwoesting

In 1573 zou de kapel bij het beleg van Alkmaar door geuzen zijn verwoest. Ondanks het feit dat alleen nog een paar muurdelen van de kapel overeind stonden, bleven pelgrims de plek hierna bezoeken. De laatste brokstukken werden – mogelijk om die reden – in 1637 in opdracht van de Staten van Holland verwijderd. En de Runxputte werd vernield. Als er geen water meer stroomde, droogde ook de stroom pelgrims vanzelf op…

Het wonder bij de Runxputte

Maar de plek bleef aantrekkingskracht uitoefenen op met name katholieken. In 1713 begon de bron onverwachts weer te lopen. Omdat dit precies zou zijn gebeurd op het moment dat enkele boeren vanwege een veepest-epidemie bij de laatste restanten van de kapel aan het bidden waren, werd deze gebeurtenis al snel uitgelegd als een wonder. In de periode hierna kwamen er weer meer bedevaartsgangers naar de heuvel. Cynici meenden dat de waterbron weer was opengebroken door enkele kasteleins uit de omgeving, die een slaatje wilden slaan uit de heropleving van de bedevaart.

De Staten van Holland maakten in 1768 een einde aan de bedevaart, door de vergunningen van kasteleins in de omgeving in te trekken en de Kruipberg te laten egaliseren en beplanten. Tegen het eind van deze eeuw was het hierna vrijwel afgelopen met de bedevaart, mede doordat processies in het gebied helemaal verboden werden. Toen het terrein in 1817 werd aangekocht door Gijsbert Fontein Verschuir, een anti-katholieke burgemeester van Alkmaar, werd het voor katholieken onmogelijk de plek te bezoeken. De devotie uiteindelijk zelfs in de vergetelheid.

Bedevaartskerk

Eind negentiende en begin twintigste eeuw kwam er echter weer aandacht voor de put en zijn geschiedenis. Dit mede dankzij enkele paters uit de omgeving die de bedevaart nieuw leven in hoopten te blazen. Maart 1905 werden de vermoedelijke restanten van de kapel en de put ontdekt en nog datzelfde jaar werd vanuit Amsterdam een bedevaart georganiseerd. Een jaar later volgde een processie en plaatsten gelovigen een houten kruis met Maria-afbeelding bij de Runxputte.

In 1913 verrees op het terrein de bedevaartskerk Onze Lieve Vrouw ter Nood gebouwd, naar een ontwerp van architect Jan Stuyt. Zestien jaar bouwde men ook nog een zogenaamde Genadekapel. In de voorhof van deze kapel is de Runxputte te vinden. Het terrein trekt nog altijd veel gelovigen en is uitgegroeid tot de grootste Mariabedevaartplaats van Nederland.

Bij Heiloo is overigens nog een put te vinden, gewijd aan Willibrord, de eerste bisschop van de lage landen.

Boek: Het Katholieken Boek
Boek: Toen de katholieken Nederland veroverden

Bronnen ▼