Ruslandveldtocht 1941

---

Het Rode Leger wankelt

Toen de meldingen over de Sovjetverliezen bij de slag rond Wjasma-Brjansk binnenkwamen (meer dan 600.000 man verliezen) jubelde perschef Otto Dietrich al dat nazi-Duitsland de oorlog had gewonnen. Ook Hitler zelf gaf in verschillende documenten aan dat Stalin verslagen was. Hij zag de oorlog tegen Rusland als een groter voorspel. In het ‘Generalplan Ost’ was de Russische buit al verdeeld, en de bevolking aan een slavenbestaan of de hongerdood overgeleverd. Daarna zou nazi-Duitsland Europa ‘de adem doen inhouden’, omdat men nu klaar was voor een continentenoorlog.

Hitler speelde geopolitiek op het grootste denkbare schaakbord. En inderdaad, het Sovjet leger wankelde, nadat het eerder bij Kiev en ook in andere ‘Kessel’-slagen honderdduizenden, ja zelfs miljoenen soldaten verloren had. Het Sovjetleger stond offensief gepositioneerd aan de westgrens en betaalde daarvoor in juni 1941 een vreselijke prijs. Maar het Rode Leger wankelde, maar viel uiteindelijk niet. De vreselijke grenslagen kostten uiteindelijk ook de Duitse aanvallers veel levens, materiaal en kracht, en zij hadden de logistieke en economische problemen van de veldtocht enorm onderschat. Zelfs sommige standaardzaken waren niet geregeld; de problemen met de Russische spoorwegen bijvoorbeeld, de uitlevering van zware tanks voor ‘Barbarossa’ en het ontbreken van standaardwapens als zware houwitsers in alle infanteriedivisies.

En dan was daar nog de Sovjetsoldaat; stoer en koppig en de leiding, die niet terugschrok voor de meest verschrikkelijke terreur om stand te houden. In de chaos van het Duitse bestuur, met tekorten en terreur, sloeg de sympathie van een deel van de bevolking van de Oekraïne om in wantrouwen en teleurstelling. Toen operatie ’Taifun’ voor Moskou strandde kwam dit niet zozeer door de grote Russische weerstand. In feite beschikte Zjoekov over relatief te weinig troepen voor de 300 kilometer lange frontlijn voor de hoofdstad, maar omdat hij zich concentreerde op de juiste punten – de weinige wegen- dropen de Duitsers uiteindelijk uit zichzelf af, omdat ze met te klein aantal en te laat voor de poorten van Moskou stonden.

Een zwalkend beleid en het voortdurend opnieuw stellen van de prioriteiten was hier debet aan. Zoals we zullen zien begon de twijfel over doel en opzet van operatie ‘Barbarossa’ al enkele dagen na de inval. Wat voortdurend constant bleef was de Duitse overmoed, waardoor het wankelende Rode leger zich kon herpakken en de winter 1941-1942 overleefde.

Miljoenen soldaten van het Rode Leger gaan in ‘Kessel’-slagen ten onder

De berichtgeving werd bij de Duitsers met de dag triomfantelijker. Op 17 juli sprak men er al van dat bij Smolensk de laatste Sovjetreserves werden ingezet en op 2 juli, precies een maand na de inval, verschenen de eerste Duitse bommenwerpers boven Moskou en bombardeerden de stad. De ‘Wehrmachtsberichte’ meldde op de 25ste weer hun vertrouwde woordje ‘planmatig’. De slag om Smolensk was in volle gang, meer zuidelijk bij Kiev tekende zich een nieuwe ‘Kessel’ af, Bessarabië werd op de 29ste officieel veroverd verklaard en de doorbraak van de Stalinlinie op 6 augustus wederom geclaimd. Tegen die tijd was het aantal krijgsgevangenen inmiddels opgelopen tot bijna 900.000 man. Toen op de 7de de balans bij Smolensk kon worden opgemaakt ging dit cijfer snel omhoog. Meer dan 300.000 manschappen, 3205 tanks en veel ander materiaal viel hier in Duitse handen.

Ook de Kessel bij Uman haalde het nieuws die dagen. Aanvankelijk ging het hier om 30.000 krijgsgevangenen, maar een dag later lag het al boven de 100.000 man. Opvallend was dat de dodelijke verliezen weinig melding kregen in de berichten, maar ook die waren astronomisch. Bij Uman werden ze op 200.000 man geschat. Bij Gomel vielen nog eens 84.000 man in Duitse handen, zodat men op 22 augustus, de veldtocht was twee maanden oud, 1.250.000 krijgsgevangenen kon melden, naast 14.000 tanks, 15.000 artilleriestukken en 11.250 vliegtuigen, waarvan er 5633 op de grond vernietigd waren. ‘Planmatig’ concludeerde het OKW daarom weer op 2 september. Nauwelijks twee weken later begon de teller voor de ‘Kessel’ bij Kiev te lopen, met 150.000 krijgsgevangenen op 21 september, oplopend tot 665.000 man op 27 september, samen met 884 tanks en 3718 artilleriestukken. De lange rij werd voor 1941 afgesloten met Wjasma-Brjansk, waar een haastig en slordig opgezet Sovjet-tegenoffensief resulteerde in een andere enorme ramp, die de Kiev-‘Kessel’ evenaarde, maar minder bekend is geworden.

Op 14 oktober was het al duidelijk dat bij Semjon Konstantinovitsj Timosjenko’s offensief niet minder dan 500.000 Sovjet-soldaten verloren waren gegaan, en dit getal moest nog meerdere malen naar boven toe worden bijgesteld, om te resulteren in 657.948 krijgsgevangenen, 1241 tanks en 5369 artilleriestukken. Op 10 november inventariseerden de Duisters 3.632.000 Sovjet-krijgsgevangenen. Naast de beroemde Kesselslagen, waren er nog eindeloze kleinere gevechten, die ook bloedig waren. Sommigen daarvan haalden niet de publieke bronnen, zoals de 30.000 man Sovjet-verliezen bij Welikije-Luki op 27 augustus 1941, de 13.000 man bij Dnjepropetrowsk op 29 september, 13.000 man bij de Dnjeprmonding op 5 oktober en de zich opstapelende verliezen van de zich op de Krim terugtrekkende Sovjettroepen, die aan dat front op 3 november 1941 53.175 manschappen aan krijgsgevangenen hadden ingeboet, evenals 230 tanks en 218 artilleriestukken.

Voornaamste Kessel-slagen 1941 in Sovjet-krijgsgevangenen

Kiev:	665.000 man
Wjasma-Brjansk:	657.948 man
Bialystok/Minsk:	323.898 man
Smolensk:	310.000 man
Uman:	103.000 man
Gomel:	84.000 man

(totaal aantal krijgsgevangenen 22 juni 1941- 10 november 1941: 3.632.000 man)

De materiële verliezen waren ook astronomisch:

Materiële verliezen Sovjet-Unie tussen 22 juni – 22 augustus 1941

Tanks:	14.000
Artillerie:	15.000
Vliegtuigen:	11.250 (waarvan 5633 op de grond)

Uit deze tabel zien we dat ook de Rode Luchtmacht vreselijke verliezen leed, en dit zou de gehele oorlog aanhouden. Men heeft berekend dat meer dan 17.000 vliegtuigen verloren gingen in 1941, mede doordat ook hier de vliegvelden erg westelijk gelegen waren. Maar ook in de volgende jaren zouden de verliezen astronomisch blijven (in 1942 was met 12.000 vliegtuigen het minste verlies geleden). Dit betekende wel dat de Sovjet vliegtuigindustrie draaide. In totaal zouden meer dan 600.000 arbeiders worden ingezet om de luchtvaartindustrie van de Sovjet-Unie op peil te houden.

~ Perry Pierik

Boek: Het Rode Leger wankelt – Perry Pierik

Bekijk dit boek bij: