Ongeveer 25 jaar na de val van de Sovjet-Unie heeft Rusland zijn dominante positie heroverd in de wereldpolitiek. Dat onder aanvoering van president Poetin oude tijden herleven blijkt niet enkel uit politieke gebeurtenissen, zoals de inname van de Krim. Dit jaar werd de Amerikaans-Britse speelfilm “Child 44” verboden in de bioscopen van Rusland en enkele andere voormalige Sovjetstaten. Het werd door het ministerie van Cultuur ongepast gevonden de film te vertonen vanwege de viering van de zeventigste verjaardag van de overwinning van de Grote Patriottische Oorlog. Een vorm van censuur die doet denken aan de Sovjettijd toen alles vanuit het Westen bij voorbaat verdacht was.
Hoofdpersoon in “Child 44” is Leo Demidov, een ambitieuze officier van de veiligheidsdienst MGB, een voorloper van de KGB. Het verhaal speelt zich af in 1953, het overlijdensjaar van Sovjetdictator Stalin. In de film is van de dood van de grote leider nog geen sprake en de Stalinistische terreur viert nog altijd hoogtij. Elke burger vreest voor het moment dat agenten zoals Leo midden in de nacht op de deur kloppen. Eenmaal bestempeld tot vijand van het volk is deportatie naar een goelagkamp of executie onvermijdelijk. Het onderlinge wantrouwen is groot, ook binnen de gelederen van de veiligheidsdienst. Als Leo Demidov zich keert tegen bevelen van hogerhand zet hij zijn positie als rijzende ster binnen de organisatie op het spel en wordt de jager de prooi.
Gewetensnood
Door gewetensnood gaat Leo Demidov uiteindelijk in tegen de bevelen van zijn superieuren. De vondst van een kinderlijkje langs de spoorweg bij Moskou vormt het begin van zijn persoonlijke dwaling. Eerst volgt hij nog het Sovjetstandpunt dat in de communistische arbeidersstaat moord niet voorkomt. Dat is iets dat enkel bestaat in het verdorven Westen. De enige verklaring is dat het jongetje aangereden is door een trein, ook al is hij helemaal naakt en zonder zwaar letsel aangetroffen. Maar wanneer langs de spoorweg van Moskou naar Rostov vaker ontzielde lichaampjes van kinderen worden gevonden, wil Leo niet langer meewerken aan het in de doofpot stoppen van deze moorden. Hij gaat op jacht naar de dader zonder toestemming van zijn bazen en zet daarbij zijn leven en dat van zijn vrouw Raisa op het spel.
Een vertegenwoordiger van het Sovjetregime die op eigen houtje de strijd aangaat tegen onrecht; het is een verhaal dat president Poetin ongetwijfeld niet aanstaat. Eens was hij zelf namelijk KGB-agent en bewandelde hij wel keurig de voorgeschreven paden. Recent verklaarde hij nog ongegeneerd dat de wereld hem niet moet zien als crimineel. Immers, een ex-medewerker van de KGB kan toch geen boef zijn? Dat terwijl in het Westen de Sovjetveiligheidsorganisatie juist beschouwd wordt als representant van de Sovjetterreur. In Rusland daarentegen is een rehabilitatie van de Sovjetstaat gaande. Massamoordenaar Stalin wordt weer op zijn sokkel gezet als de man die nazi-Duitsland overwon en voor de industrialisatie van zijn land zorgde.
In de schaduw van het boek
“Child 44” legt het falen van de Sovjet-Unie bloot en toont de samenleving zoals die was, vol achterdocht en onderdrukking. Dat past niet in Poetins straatje. Maar ondanks deze geloofwaardige portrettering van het Sovjetsysteem stelt de film toch teleur, zeker voor de lezers van het boek. Waar auteur Tom Rob Smith vanaf de eerste pagina een beklemmende, duistere sfeer weet op te roepen – bijvoorbeeld met zijn naargeestige beschrijving van de hongersnood bij Holodomor in Oekraïne begin jaren 30 – blijft de film wat oppervlakkig. Dat ligt niet aan het acteerspel van hoofdrolspeler Tom Hardy, die de opstandige veiligheidsagent overtuigend neerzet. Het komt veel meer door het ontbreken van scènes die werkelijk inspelen op de emoties van de kijker. Als thriller is de film niet mislukt, want het verhaal is op zich onderhoudend, maar aan het bijzonder fraai geschreven, verontrustende boek kan de verfilming helaas niet tippen. En Poetin? Die zal er geen nacht minder om slapen.
- DVD: “Child 44”
- Boek: “Kind 44” – Tom Rob Smith
