Op 2 oktober is het tachtig jaar geleden dat de joodse werkkampen in Nederland werden ontruimd. Die nacht in 1942 zorgde voor een enorme toename van het aantal gevangen in kamp Westerbork. De Joodse dwangarbeiders werden onder bewaking naar kamp Westerbork gebracht. Ook de gezinnen van de mannen werden uit heel Nederland opgehaald. Met de 17.000 nieuw aangekomen gevangen raakt kamp Westerbork die nacht overvol. In de weken daarna werden de meesten van hen op transport gesteld naar Auschwitz en daar direct na aankomst vermoord.
Herinneringscentrum Kamp Westerbork staat op 2 oktober aanstaande met een lezing door deskundige Lion Tokkie stil bij deze gebeurtenis. Over de Joodse werkkampen in het noorden en oosten van Nederland is volgens het centrum nog altijd vrij weinig bekend.
In de loop van de bezetting kreeg Nederland te maken met steeds strengere de anti-Joodse maatregelen. Hierdoor werden Joodse mannen ontslagen of raakten zij hun bedrijf kwijt. Vanaf januari 1942 gaf de Duitse bezetter het bevel om Joodse werklozen te huisvesten in de werkverruimingskampen die in de jaren dertig waren gebouwd door de Nederlandse regering.
Dwangarbeid onder zware omstandigheden
In januari 1942 verspreidde de bezetter de eerste oproepen. De Joodse mannen werden naar de werkkampen in Noord Nederland gestuurd om ontginningswerkzaamheden te verrichten. Geen van hen was voorbereid op de omstandigheden in de werkkampen. Het zware werk op het land was de meesten volstrekt onbekend. In de loop van 1942 werd het regime zwaarder, de rantsoenen en de lonen werden minder, het verlof en bezoek beperkt. Op de brieven kwam censuur en straffen werden vaker uitgevoerd.
De eerste deportaties in juli 1942 deden onzekerheid en angst bij de Joodse dwangarbeiders toenemen. Sommigen melden zich vrijwillig voor transport naar Westerbork, bang dat ze misschien hun familieleden zouden missen. Anderen namen de benen. De opengevallen plaatsen werden opgevuld met nieuwe arbeidskrachten die vaak nog minder geschikt voor het werk waren.
Begin 1942 besloten de nazi’s definitief over te gaan tot deportatie en vernietiging van de joden.
Het gevolg was dat in het voorjaar en de zomer van 1942 de omstandigheden in de meer dan veertig werkkampen sterk veranderden.
Ontruiming
De werkkampen bleken een val. In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werd, op de laatste dag van het Loofhuttenfeest, een groot aantal van deze kampen omsingeld en ontruimd door de Ordnungspolizei. De volgende ochtend werden de Joodse dwangarbeiders onder bewaking van dezelfde politie te voet, per vrachtauto of per trein naar Westerbork gebracht. Bob Cahen schreef hierover in een lange brief, die hij uit kamp Westerbork wist te smokkelen:
‘Wat we toen hebben meegemaakt tart elke beschrijving. De mensen kwamen hier aan opgejaagd als vee. Sommigen begraven onder hun bagage, anderen met helemaal niets bij hun, zelfs niet behoorlijk gekleed.’
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork brengt de verhalen, objecten en locaties van de Joodse werkkampen in kaart op de website www.joodsewerkkampen.nl. Meer informatie over de lezing over de werkkampen is te vinden op de website van Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
