Welke kleur ogen had Charles Darwin?

Foto’s veranderden ons perspectief op de wereld om ons heen. Nadat in de eerste helft van de negentiende eeuw de fotografie werd uitgevonden, was het voortaan mogelijk om iets te zien zonder er zelf bij te zijn. Terwijl voorheen slechts tekeningen en schilderijen het leven van onze voorouders toonden, kon dat voortaan worden vastgelegd op foto (en later ook op film).

Dankzij fotografie kennen wij het gezicht van de Amerikaanse president Abraham Lincoln net zo goed als dat van hedendaagse wereldleiders en werpen we zonder moeite een blik op een straatgezicht in het Parijs uit de tijd van Napoleon III. En dankzij het talent van kunstenares Marina Amaral (1994) kan dat ook in kleur in plaats van slechts in zwart-wit.

Pixel voor pixel

De Braziliaanse houdt zich bezig met het inkleuren van historische zwart-wit foto’s. Weliswaar is dit fenomeen al bijna net zo oud als fotografie zelf, maar computersoftware maakte dit proces een stuk eenvoudiger. Toch stelde het resultaat eerder nog vaak tegen, want er komt veel meer bij kijken dan slechts binnen de lijntjes kleuren. Het werk van Amaral bewijst dat. In plaats van de computer veel werk te laten overnemen, besteedt ze veel tijd aan het minutieus inkleuren van alle pixels met Photoshop. Om natuurgetrouw werk af te leveren verricht ze veel onderzoek naar de specifieke kleuren van wat afgebeeld is. Want welke kleur ogen had Charles Darwin en wat was de kleur van de medailles en het uniform van aartshertog Franz Ferdinand? Soms werkt Amaral langer dan een maand aan één foto in haar streven naar perfectie. Het resultaat mag er dan ook zijn. Op sociale media verkreeg haar werk grote populariteit. Als je niet beter zou weten, zou je denken dat de door haar ingekleurde foto’s altijd al kleurenfoto’s waren.

Impressie van het werk van Marina Amaral:

Chronologisch

“De tijd in kleur” bevat tweehonderd werkstukken van de fotokunstenares, aangevuld met korte essays en bijschriften van de Britse historicus en televisiepresentator Dan Jones (1981). In elf hoofdstukken worden chronologisch de jaren 1850 tot en met 1950 behandeld. Elk hoofdstuk begint met een introductie van twee pagina’s, aangevuld met een tijdslijn. Daarna volgt telkens een selectie foto’s uit dat betreffende tijdvak, die één of twee pagina’s vullen.

Al bladerend maak je kennis met heel diverse onderwerpen en werelden. Een foto van blanke en Chinese mijnarbeiders die in de jaren 1850 Californië hielpen koloniseren, wordt een paar foto’s verderop gevolgd door een portret uit 1903 van de in een kleurrijk gewaad geklede Chinese keizerin-weduwe Cixi. Al verder bladerend volgen bijvoorbeeld een foto van met vrolijk wapperende vlaggen versierde schepen bij de opening van het Suezkanaal in 1896 en een foto van de in houten kisten opgebaarde lichamen van een dozijn Communards, aanhangers van het revolutionair-socialistische bestuur dat in 1871 kortstondig Parijs bestuurde.

Iconische bouwwerken

Verschillende foto’s tonen de bouw van tegenwoordig nog steeds wereldberoemde iconische bouwwerken, zoals het Vrijheidsbeeld in New York, de Eiffeltoren in Parijs en de Christo Redentor in Rio de Janeiro. Andere foto’s laten uitvindingen zien die wereldgeschiedenis schreven. Zo is een rond 1900 door de gebroeders Wright gebouwd experimenteel zweefvliegtuig te zien en een in 1889 gefotografeerde auto, de Franse Panhard et Lavassor met 6 pk, die meer weg heeft van een koets dan van een auto zoals we die tegenwoordig kennen.

Technische ontwikkelingen brachten steeds grotere verkeersrampen voort, zoals te zien is op de foto van de huiveringwekkende explosie van het Duitse luchtschip de Hindenburg op 6 mei 1937. Ook natuurrampen komen aan bod, zoals de San Fransisco-aardbeving van 18 april 1906 en de watersnoodramp in Zeeland in 1953.

Meest indrukwekkend zijn wel de foto’s van de oorlogen die in de twintigste eeuw zoveel levens eisten. Een foto van het verwoeste landschap aan het Sommefront van 1916 komt in kleur net zo indrukwekkend over als een foto met daarop tientallen dicht op elkaar gepropte Amerikaanse militairen tijdens hun overtocht over Het Kanaal op D-Day, 6 juni 1944. Een foto uit 1942 of 1943 met daarop vastgelegd de blote witte billen van Amerikaanse infanteristen die zich wassen in een riviertje op het eiland Gualdalcanal toont een onschuldige kant van de oorlog.

Tijdscapsule

Behalve dat Dan Jones in de inleidende essays een bondige beschrijving geeft van de geschiedenis laat hij de lezer ook kennis maken met de fotografen die verantwoordelijk waren voor sommige van de historische foto’s. Daaronder Dorothea Lange die in Amerika ten tijde van de crisis van de jaren 1930 door Franklin Roosevelts regering het land was ingestuurd om de gevolgen van de economische depressie vast te leggen met haar Langes Graflex-camera. Haar bekendste foto is opgenomen in het boek en toont een moeder met drie kinderen in de berm van Highway 101 in Californië, waar ze tijdens een zoektocht naar werk waren gestrand omdat hun auto niet meer wilde starten. Haar peinzende blik en de tegen haar aangedrukte hoofdjes van haar kinderen werden symbool voor de hopeloosheid van die tijd. De door Jones beschreven omstandigheden waaronder de foto werd genomen, zijn iets genuanceerder maar het beeld vertelt – ook in kleur – een eigen verhaal. “Sinds Lange afdrukte”, aldus de schrijver, “hebben miljoenen mensen in haar afgetobde gezicht gekeken en daarin hun eigen twijfels, kwellingen en zorgen weerspiegeld gezien.”

Jones moet in dit boek echter genoegen nemen met een plekje op de tweede rij, want het zijn de realistisch ingekleurde foto’s van Marina Amaral die de meeste aandacht opeisen. Waren deze op internet al geweldig om te zien, afgedrukt op papier komen ze nog beter tot hun recht. Ze geven de lezer een blik op de geschiedenis zoals die niet eerder vertoond is. Geven zwart-wit foto’s toch een soort afstand weer in de tijd, nu lijkt alles veel dichterbij te komen. Als je dit boek doorbladert is het alsof je in een tijdscapsule door de geschiedenis reist.

“De tijd in kleur” geeft een weloverwogen beeld van de wereldgeschiedenis van 1850 tot 1960 door middel van knap ingekleurde foto’s. Die geven zowel een beeld van de wereldleiders en historische onderwerpen als van het leven van de gewone man in perioden van duisternis en voorspoed, die deze weerbarstige decennia kenmerkten. Enkele (vertaal)foutjes doen weinig af aan het bladerplezier dat dit boek oplevert (zo wordt de Phoney War onjuist gedateerd voorafgaand aan de Brits-Franse oorlogsverklaring aan Duitsland in september 1939 terwijl deze “schemeroorlog” erna plaatsvond).

Boek: De tijd in kleur – Beelden uit de wereldgeschiedenis 1850-1960