In 2014 stapt Nederland over van een ‘koninginnedag’ over op een ‘koningsdag’. Weinigen realiseren zich, dat het ook andersom is geweest: in de negentiende eeuw had Nederland immers drie koningen. Hun verjaardagen, de koningsdagen, gingen toen al niet ongemerkt voorbij.
Verjaardag van een ‘souverein vorst’
Erfprins Willem Frederik was in november 1813 in Nederland teruggekeerd en had de titel ‘souverein vorst’ aangenomen. In augustus 1814 maakte hij zijn eerste verjaardag op Nederlandse grond sinds 1794 mee. De Leeuwarder Courant van 23 augustus meldde dat.
‘Ter gelegenheid der heuchlijke verjaring van Z.K.H. onzen geliefden souverein’ leverde de krant een overzicht van Willems naaste familie. Na bijna twintig jaar ballingschap van de Oranjes voorzag dat wellicht in een behoefte. Op 25 augustus was de souvereine vorst in Brussel. Die middag ontving hij gelukwensen ‘der hooge ambtenaren, ter gelegenheid van hoogstdeszelfs verjaring’. Dat berichtte de ’s Gravenhaagsche courant van 29 augustus.
December 1840
In 1840 werd Willem II ingehuldigd. Zijn verjaardag was voor de gemeente Groningen aanleiding om 750 gulden aan de armenbesturen te schenken, bestemd voor de behoeftigen. De Avondbode van 7 december merkte op dat ‘de eerste verjaring van Koning Willem II (…) binnen onze muren door een werk van liefdadigheid op een waardige wijze (wordt) geheiligd’.
De Tijd van 7 december 1848 sprak ‘ter gelegenheid van Z.M. verjaring’ over ‘den dank, dien den natie de Koning schuldig is.’ Dat jaar had Frankrijk een revolutie doorgemaakt. Maar ‘Willem plantte zelf de banier der hervorming in den boezem der bevolking’ en Nederland was veel narigheid bespaard gebleven. Het zou zijn laatste verjaardag zijn, hij werd na zijn overlijden in 1849 opgevolgd door Willem III.
Een koningsdag in 1867
In 1867 schreef het Utrechts provinciaal en stedelijk dagblad dat de Commissaris der Koning in Drente op 19 februari in Assen een bal zou geven ter gelegenheid van Willem III’s verjaardag. Het blad ging ervan uit ‘dat het bal den zoogenaamden koningsdag genoeglijk sluit.’ In het land werd de koninklijke verjaardag volop gevierd.
Koninginnedag in de 19e eeuw
In september 1898 werd Wilhelmina ingehuldigd als koningin. Haar verjaardag op 31 augustus in 1899 werd als ‘koninginnedag’ aangekondigd. De kranten vermeldden de komende feestelijkheden. Die zouden plaatsvinden in onder meer Sliedrecht, Apeldoorn Haarlem, Wageningen. In Apeldoorn ging het om ‘den vliegerwedstrijden’, ‘een harddraverij voor paarden’, ‘draaimolens op het feestterrein’ en ‘ten slotte vuurwerk’. Het stond in Het nieuws van den dag van 28 augustus 1899.
Weinig festiviteiten in 1914
Het Rotterdamsch Nieuwsblad van 28 augustus 1914 plaatste een ingezonden brief. Daarin merkte ene G.K. op dat ondanks de oorlog, die bijna vier weken daarvoor was uitgebroken, alles in Antwerpen en Londen ‘zijn gewonen gang’ ging. Voor ieder bleef de mogelijkheid ‘zich frank en vrij te uiten voor ons dierbaar Vorstenhuis.’ ‘Laat ons daarom onzen koninginnedag met opgewektheid vieren.’ Wilhelmina dacht daar zelf anders over: ‘Het is op uitdrukkelijk verlangen van de Koningin, dat haar verjaardag ditmaal zonder eenig feestvertoon wordt herdacht.’, schreef Het Centrum van 31 augustus 1914.
In 1939 weer oorlogsdreiging
Net zo spannend was de situatie in Europa eind augustus 1939. Die vond zijn weerslag in de kranten. De Graafschapbode van 25 augustus schreef nog over ‘een waardige viering … van Koninginneverjaardag’. De Leeuwarder Courant van 26 augustus 1939 memoreerde de sobere koninginnedag van 1914. Op 31 augustus 1939 kopte het Nieuwsblad van het Noorden ‘Vorstin van den Vrede’. Er was hoop, want ‘De oorlog is nog een dreiging, nog geen feit geworden.’ en ‘Koningin Wilhelmina weet Zich heden gedragen door de liefde van Haar volk, dat door andere naties wordt benijd, omdat het zoo lang onder vrouwelijke leiding mocht leven.’
1949 koninginnedag op 30 april
Vijftig jaar lang was 31 augustus koninginnedag. Vanaf 30 april 1949, schreef het Limburgsch Dagblad ‘zal ons volk met deze traditie moeten breken’, want Juliana’s verjaardag viel op 30 april. Het blad verwachtte dat ‘het volk met omschakelen van deze traditie niet de minste moeite zal hebben.’ Dat jaar viel koninginnedag, een nationale feestdag, voor het eerst op 30 april. Haar opvolgster Beatrix, zelf jarig op 31 januari, behield 30 april als koninginnedag. Dit jaar zal dat voor het laatst zijn: vanaf 2014 is er weer een koningsdag, op 27 april.
Tot zover deze terugblik op vroegere koninklijke feestdagen. Op de website Historische kranten is veel meer over koningsdagen en koninginnedagen te vinden.
~ Ron van der Schee – Koninklijke Bibliotheek
In de rubriek Niks Nieuws verbindt de Koninklijke Bibliotheek (KB) op Historiek maandelijks het heden met het verleden via de krantenartikelen die op de website kranten.kb.nl te vinden zijn. De rubriek snijdt onderwerpen aan die vandaag de dag actueel zijn. In deze aflevering: koningsdagen en koninginnedagen
