Trompe-l’oeil – Illusionisme in de kunst

Verschillende kunstenaars zien het als een uitdaging om de toeschouwer op een bepaalde manier op het verkeerde been te zetten. Wanneer men probeert om een optische illusie te creëren wordt ook wel gesproken van het trompe-l’oeil-effect.

Trompe-l’oeil is Frans voor ‘vergissing van het oog’ of ‘bedrieg het oog’. Deze vorm van illusionisme in de schilderkunst heeft dus als doel om de toeschouwer te laten geloven in wat hij ziet. Met verschillende trucjes kan men bijvoorbeeld gaan denken dat een voorwerp écht op het doek te vinden is, en dat dus helemaal geen sprake is van een schilderwerk. Of de kunstenaar wekt de suggestie dat een deel van zijn werk beschadigd is. De techniek was in vroeger tijden onder meer populair om levensechte doorkijkjes te creëren en hij is in de loop der tijd met name veel toegepast op stillevens. Ook zijn er echter verschillende trompe-l’oeil muurschilderingen bekend.

Hoewel de techniek al veel langer bestaat, wordt de naam trompe-l’oeil pas sinds begin negentiende algemeen eeuw gebruikt voor dit creatief illusionisme. In 1800 verbaasde de Franse kunstenaar Louis-Léopold Boilly bezoekers van de Parijse Salon met verschillende werken waarin hij optische illusies had verwerkt. Een van die werken droeg de naam Un trompe-l’œil avec un chat et une bûche de bois à travers une toile (Een trompe l’oeil met een kat en een blok hout door een doek). Op dit werk lijkt het als of een kat door de achterkant van een schilderij komt zetten. Dankzij dit schilderij kwam de techniek algemeen bekend te staan als trompe-l’oeil.

De techniek zelf is als gezegd echter al veel ouder. Zo werd van de Griekse kunstschilder Zeuxis, die in de vijfde eeuw voor Christus leefde, bijvoorbeeld al gezegd dat hij dusdanig echte druiven schilderde, dat vogels ze probeerden op te eten.

Ontsnapping

Een bekend voorbeeld van trompe-l’oeil is tot slot het werk Escapando de la critica (Ontsnappen aan kritiek) van de negentiende-eeuwse Spaanse kunstenaar Pere Borrell del Caso. Op dit doek is een jongen die te zien die ogenschijnlijk uit het schilderij stapt. Maar dat is natuurlijk maar gezichtsbedrog…

Bronnen ▼