Vijf vrolijke gezichten op een zwart-witfoto. Drie jongens en twee meisjes in de bloei van hun leven. Het is in de zomer van 1941 en het onbezorgde vijftal is in Berlijn bij elkaar gekomen voor een afscheidsfeestje. Twee van de jongens, Wilhelm en zijn broer Friedhelm, zijn opgeroepen voor dienst in de Wehrmacht aan het Oostfront.
De Duitse driedelige miniserie Unsere Mütter, Unsere Väter gaat over hoe de jonge levens van de vijf hoofdpersonen overhoop komen te liggen als gevolg van de oorlog. De broers ervaren aan het Oostfront dat de tijd van snelle overwinningen al gauw voorbij is en dat oorlogsmisdaden onlosmakelijk verbonden zijn aan de strijd van het Duitse leger. Duitse militairen die bloedend en schreeuwend het militaire veldhospitaal worden binnengebracht confronteren ook Charlotte met de harde werkelijkheid van het oorlog voeren. Aan het thuisfront besluit Viktor, die zich door zijn relatie met Greta schuldig maakt aan “rassenschande”, het land te ontvluchten uit angst voor wat hem als Jood te wachten staat. Greta probeert hem te helpen door uitreispapieren te verkrijgen van een hoge Gestapo-officier met wie ze, ten gunste van haar zangcarrière, een relatie is aangegaan. Alle vijf maken ze bij de uitdagingen waar ze voor komen te staan hun eigen keuzes, die soms noodlottig blijken te zijn, voor henzelf óf voor anderen.
Het doel van de makers van deze miniserie is om de Duitsers van nu te tonen hoe hun ouders of grootouders, zonder dat ze van tevoren wisten wat hen te wachten stond, betrokken raakten bij de misdaden van een regime dat tegenwoordig wordt beschouwd als één van de meest kwaadaardige ooit. De hoofdrolspelers zijn geen fanatieke nazischurken, evenmin geboren helden. Het zijn voor iedereen herkenbare personen: jonge, onbekommerde mensen die zich bezighouden met liefde en vriendschap en voor wie wereldpolitiek geen rol speelt. Als plichtsgetrouwe luitenant in het Duitse leger voert Wilhelm de bevelen van zijn meerderen uit, ook wanneer dat betekent dat hij een Sovjetcommissaris een kogel door het hoofd moet schieten. En als Charlotte ontdekt dat één van de verpleegsters in het veldhospitaal een Jodin is, voelt ze zich verplicht om dit bij haar superieuren te melden, ook al heeft de vrouw haar eerder zo goed geholpen. Zonder moralistisch te worden, zet de miniserie aan om na te denken over de beslissingen die Wilhelm, Charlotte en de anderen nemen en de persoonlijke grenzen die zij overschrijden. Wat zouden wij gedaan hebben als we in hun schoenen stonden?
Medeplichtigheid
De medeplichtigheid van gewone mensen aan de misdaden van nazi-Duitsland is het hoofdthema van “Unsere Mütter, Unsere Väter”. Maar behalve dat is het ook een meeslepende antioorlogsfilm. Indrukwekkende scènes van het strijdtoneel tonen de angsten, de verliezen en de ontberingen die horen bij elke oorlog. Aan het front treedt er in de miniserie zelfs bij zachtaardige types een verharding op die ook in werkelijkheid zeker aan het Oostfront voor excessen zorgde. Niet enkel Duitsers zijn in deze productie de slechteriken: zo wordt ook getoond hoe soldaten van het Rode Leger gewonde Duitsers in hun ziekenbedden neerschieten en hoe Poolse partizanen zich vijandig opstellen tegenover Joden. Zelfs de Amerikanen zijn eens niet de helden: een Amerikaanse officier werkt aan het einde van de oorlog om pragmatische redenen samen met een Gestapo-officier met bloed aan zijn handen.
Oorlog haalt het slechtste in mensen boven, daar weten de filmmakers ons van te overtuigen. Om tot dat oordeel te komen hebben we deze miniserie niet per se nodig, maar juist doordat dit gegeven eens niet belicht wordt vanuit het moralistische perspectief van de overwinnaars is de boodschap extra overtuigend. Maar behalve dat de makers van Unsere Mütter, Unsere Väter erin geslaagd zijn de kijker aan het denken te zetten, is hun werk ook meeslepend en mooi gemaakt. De verschillende verhaallijnen, die elkaar soms kruisen, houden de spanning erin en zorgen voor voldoende afwisseling. De sfeervolle locaties waar gefilmd is, geven een geloofwaardig tijdsbeeld. Ook de talentvolle jonge acteurs dragen bij aan het geheel. De Duitse Band of Brothers, zo is de miniserie al genoemd. Als je kijkt naar de meeslependheid van het verhaal, dan is die vergelijking zeker niet onterecht. De boodschap is beklemmender: terwijl de Amerikaanse miniserie vooral een eerbetoon is aan Amerikaanse helden, toont deze Duitse productie dat goed en kwaad en helden en schurken in een oorlog niet zo eenvoudig van elkaar te onderscheiden zijn als dat we nog vaak denken.
~ Kevin Prenger – Go2War2
