Vijfjarenplan – Betekenis & voorbeelden

Ee vijfjarenplan is een economisch plan dat in de tijd van de Koude Oorlog in meerdere communistische landen werd ingezet om de economie van bovenaf te sturen. Hoe zagen vijfjarenplannen er inhoudelijk uit? En welke landen en leiders maakten van dit economische concept gebruik?

De betekenis van ‘vijfjarenplan’

Het zogenoemde vijfjarenplan is een economisch plan dat op 1 oktober 1928 voor het eerst door de Russische dictator Jozef Stalin werd ingevoerd. In de vijfjarenplannen stonden economische doelstellingen die binnen vijf jaar moesten worden behaald en die betrekking hadden op de landbouw en de industrie. Vijfjarenplannen maakten onderdeel uit van de communistische planeconomie, waarbij de economie van bovenaf door de politieke leiding gestuurd werd.

Eerste vijfjarenplan van Stalin (1928-1933)

Het eerste Russische vijfjarenplan (1928-1933) werd op instigatie van Stalin opgesteld door het Gosplan, een comité dat met deze taak belast was. Dit plan zette in op de collectivisering van de landbouw en het stichten van kolchozen en sovchozen. Landbouwers die zich tegen de deprivatisering van hun grond en bezet verzetten, de koelakken, gingen op transport naar de Goelag in Siberië.

Naast de collectivisering van de landbouw was een snelle groei van de zware industrie een uitgangspunt van het eerste vijfjarenplan. In 1936 was ongeveer 90 procent van de agrarische bedrijven gecollectiviseerd, terwijl de productie van steenkool ruimschoots verdubbelde en, nog spectaculairder, de winning van ijzererts nagenoeg verviervoudigde.

Uiteindelijk mislukte het concept van vijfjarenplannen en liep dit systeem uit op onder meer hongersnoden, kwalitatief slechte producten, een enorme werkdruk voor arbeiders en dus een hoop menselijke ellende.

Twaalf vijfjarenplannen

In totaal heeft de Sovjet-Unie gedurende de periode van de Koude Oorlog twaalf vijfjarenplannen gehad. Eenmaal, tijdens het regime van Nikita Chroesjtsjov in 1959, probeerden de Russen zevenjarenplan uit, maar die termijn schroefde het Gosplan weer terug naar vijf jaar.

Naast de Sovjet-Unie voerden ook andere landen die binnen de invloedssfeer van het communisme lagen vijfjarenplannen in. Een bekend voorbeeld zijn Mao Zedongs eerste vijfjarenplan (1953-1958), die leidde tot agrarische collectivisering via volkscommunes (en niet via kolchozen en sovchozen), en het tweede vijfjarenplan uit de periode 1958-1961. In het moderne China worden nog steeds vijfjarenplannen gemaakt voor de economie, maar deze zijn minder ambitieus en flexibeler dan de plannen van een halve eeuw geleden.

Boek: Boeken over de geschiedenis van Rusland en de Sovjet-Unie

Bronnen ▼