Volg de ‘Weg naar de Bevrijding’ op internet

Het kan eigenlijk niemand zijn ontgaan dat vandaag 70 jaar geleden op de kust van Normandië in Frankrijk een beslissend keerpunt in de Tweede Wereldoorlog werd bereikt. Op 6 juni 1944 begon Operatie Overlord met luchtlandingen en een massale amfibische operatie van ruim 110.000 Britten, bijna 53.000 Amerikanen en 5.000 andere geallieerden, met de bedoeling om vanaf geallieerde bruggenhoofden in Normandië de weg naar de bevrijding van West-Europa te openen. De operatie is bekend geworden als D-Day, Decision Day; de beslissende dag.

Het was het ’tweede front’ waar Sovjet-leider Josef Stalin, die sinds de Duitse nederlaag in Stalingrad op 2 februari 1943 met een opmars door Oost-Europa bezig was, zo op aangedrongen had. Vandaag verzamelen de huidige wereldleiders van Oost en West zich in Normandië en is het de belangrijkste vraag of de spanningen, die zich in de afgelopen maanden rond Oekraïne hebben opgebouwd, enigszins getemperd kunnen worden.

Op de website Weg naar de bevrijding kan de geallieerde opmars de komende maanden gedetailleerd gevolgd worden. In tekst, beeld en geluid wordt de weg die de geallieerden in 1944 en 1945 aflegden opnieuw tot leven gebracht. Via de interactieve kaart of de tijdslijn is het vandaag al mogelijk te navigeren langs de verschillende kustplaatsen waar de bevrijders landden en het verhaal te lezen dat erbij hoort. Onderweg komt een stroom geschiedkundig materiaal beschikbaar: foto’s en filmpjes met historische beelden en interviews met overlevenden. Zo groeit de site uit tot een document vol monumentale historische beelden, actuele reportages, tekst en uitleg over de bevrijding van Noord-West Europa.

De site bevat een interessante mix van feitelijke informatie en persoonlijke verhalen. Zo is er een video te zien waarin een Amerikaanse en Duitse veteraan vertellen hoe zij, beiden nog geen 20 jaar oud, D-Day beleefden en overleefden. De één bestormde het strand terwijl de ander het verdedigde. Hetzelfde patroon wordt gevolgd tijdens het vorderen van de route, op weg naar de fataal afgelopen Slag om Arnhem, de bijna verloren Slag om de Ardennen, tijdens de bevrijding van bijvoorbeeld bezet Nederland en door Duitsland waar gruwelijke kampen werden ontdekt.

De Langste Dag

De website begint met beelden van hedendaags strandvermaak, waar jongelui bezig zijn zich zorgeloos te vermaken op de stranden van Normandië. Het beeld wordt vervangen door een foto van wat er op dezelfde plaats 70 jaar geleden gebeurde: militairen verlaten hun landingsvaartuig en waden naar de kust, waar ze worden ontvangen door Duits spervuur. We weten dat veel soldaten de kust zullen bereiken, maar ook dat duizenden van hen die dag zullen sneuvelen.

De legendarische film The Longest Day (1962) is vandaag, in tegenstelling tot de traditie op 6 juni, nergens op de Nederlandse televisie te zien. Het eerste hoofdstuk van de websiteroept echter vooral herinneringen op aan die klassieker, want alle markante gebeurtenissen komen er uiteraard in aan de orde:

Legendarisch in de film is het moment dat de Duitse major Pluskat de horizon opeens onderbroken ziet door honderden geallieerde vaartuigen die allemaal op hem af komen:

Na een lange voorbereiding was in de nacht van 5 op 6 juni een enorme troepenmacht vanuit Engelse havensteden op weg gegaan naar de Franse kust. Rond half zeven in de ochtend waadden geallieerde soldaten door de branding van Normandië. Velen van hen haalden het strand niet, ze werden neergemaaid door mitrailleurvuur van de Duitsers die zich in de duinen hadden verschanst.

“De grootste armada aller tijden maakt in de nacht van 5 op 6 juni 1944 de oversteek van Engeland naar Frankrijk. Om half zeven in de ochtend klappen de boegkleppen van de landingsschepen op de Normandische stranden open en springen Engelse, Canadese en Amerikaanse soldaten in de branding. De invasie is begonnen. Aan het eind van de dag zijn ten koste van zware verliezen 150.000 troepen aan land gezet. De bevrijding van Noord-West Europa is onderweg.”

Langdurige voorbereiding

Vlak voor D-day, leert de website, bevonden zich meer dan anderhalf miljoen soldaten uit de Verenigde Staten in Zuid-Engeland. De Britse havens verwerkten maandenlang vele miljoenen tonnen aan oorlogsvoorraden. In het plaatsje Weymouth en omgeving waren een half miljoen Amerikaanse soldaten gelegerd. De straten, pleinen, het hele landschap was bezaaid met infanterie, tanks, geschut en vrachtwagens. In de haven oefenden commandotroepen met de amfibievoertuigen die ze straks bij het Franse La Pointe du Hoc zouden afzetten.

De voorbereidingen op D-Day legden een zware druk op het alledaagse leven van de Britse bevolking die werd verjaagd uit haar bussen, pubs, restaurants en bioscopen. Geallieerde soldaten maakten kwartier in hotels, scholen, treinstations en andere gebouwen. Alle openbare voorzieningen stonden in dienst van de opbouw van het bevrijdingsleger. Hele stukken kustlijn werden verboden gebied voor Britse burgers. Konvooien denderden dag en nacht door het land, zorgden voor verkeersopstoppingen en veroorzaakten schade aan wegen en huizen.

Invasie

In de nacht van 5 op 6 juni 1944 maakten ongeveer 7000 schepen de overtocht naar Frankrijk. Geallieerde gevechtsbommenwerpers bombardeerden onophoudelijk de Duitse kustverdediging. Onder dekking van zwaar scheepsgeschut stapten duizenden soldaten in het grauwe ochtendlicht van 6 juni in de landingsvaartuigen. Samengepakt in de stampende boten voeren ze – veelal zeeziek en kletsnat – naar de kust, vaak te misselijk om nog bang te zijn. Ze hadden geen idee wat hen te wachten stond toen vlakbij het strand de kleppen van de landingsvaartuigen naar beneden gingen.

Engelse, Amerikaanse en Canadese soldaten landden op vijf stranden in Normandië. De eerste troepen, die zonder enige dekking aan land gingen, moesten rekenen op zeer zware verliezen, zo hadden de commandanten van tevoren gewaarschuwd. Dat kwam uit. Op Omaha Beach werd onder de Amerikaanse soldaten een bloedbad aangericht. Het strand was een half uur na de eerste landing bezaaid met doden en gewonden. Hetzelfde geldt voor de drie stranden waar de Engelsen en Canadezen aan land gingen. Het duurde soms vele uren voordat ze erin slaagden de Duitse stellingen uit te schakelen.

Bovenmenselijke prestatie

Wat er op de stranden van Normandië gebeurde wordt door de website gekarakteriseerd als een ‘bovenmenselijke prestatie’.

De geallieerden moeten urenlang drijfnat met zware bepakking onder moordend vuur vechten en komen soms niet verder dan ’n paar honderd meter landinwaarts. Aan het eind van de eerste dag loopt oorlogscorrespondent Gordon Gaskill langs Omaha Beach en doet verslag: “Voor de kust liggen opgeblazen schepen, tanks, vrachtauto’s, wapens. Ik wandel langs het strand en tel in vierhonderd passen 221 lijken.”
Veel soldaten die de verschrikkingen van de eerste dag van de invasie van nabij hebben meegemaakt doen soms pas vele jaren later hun vaak aangrijpende verhaal, zoals deze Amerikaanse en Duitse veteraan. Zij waren nog geen 20 jaar oud toen de een het strand bestormde en de ander het verdedigde. De een ’n jonge infanterist, vastbesloten Europa te bevrijden van de Duitse bezetters, de ander even vastbesloten hem die kans niet te geven.

De website wijst op de gebeurtenissen rond een markant punt aan de kust: de klif La Pointe du Hoc, waar ruim een miljoen toeristen per jaar zich vergapen aan de Duitse bunker die er bewaard is gebleven.

“Ze vragen zich allemaal hetzelfde af: hoe zijn Amerikaanse commando’s er ooit in geslaagd deze bunker te veroveren? Het lijkt een onmogelijke, zinloze opgave; onder mitrailleurvuur die steile rots beklimmen.
Het leek de Duitsers zo onwaarschijnlijk dat de geallieerden bij La Pointe du Hoc zouden landen dat ze al hun geschut op het binnenland hadden gericht. De bunker op de klif was eigenlijk niet meer dan een observatiepost, maar beschikte wel over een machinegeweer. Negentig Amerikaanse commando’s bereiken in de loop van de dag uiteindelijk de bovenrand van de klif waarna velen van hen alsnog sneuvelen. Desondanks, na ’n paar uur wapperde de Amerikaanse vlag er boven het strand.”

De Normandische kust is over een afstand van ruim vijftig kilometer één groot oorlogsmuseum. La Pointe du Hoc is en blijft volgens de site de meest uitzonderlijke plek. Nigel Stewart, een Britse gids met 15 dienstjaren, vertelt vaak soldaten ontmoet te hebben die in Normandië gevochten hebben maar nog nooit heeft hij een veteraan gesproken die destijds tegen La Pointe du Hoc omhoog is geklommen. In het gehucht Sainte-Mère-Église hangt een pop aan de kerktoren, ter herinnering aan de parachutist die tijdens de landing schlemielig aan de toren was blijven hangen (en in de film doof wordt door het voortdurende gebeier van de klokken).Vijf kilometer van Sainte-Mère-Église, pal aan Utah Beach, staat Le Roosevelt, het restaurant dat D-Day heeft overleefd. Aan de bar hangt een Amerikaanse soldaat, bij de deur poseert een legerverpleegster. Tienduizenden bezoekers van Le Roosevelt hebben zich hier laten fotograferen met de levensechte poppen. Onder hen waren acteur Tom Hanks en ex-president Bill Clinton.

Oorlogsgraven

Een blijvende herinnering zijn ook de oorlogsgraven die overal in het landschap van Normandië liggen. De grootste zijn de Amerikaanse militaire begraafplaatsen in Colleville-sur-Mer (9.386 graven) en Saint-James (4.410 graven), het Britse oorlogskerkhof in Bayeux (4.868 graven) en de Duitse begraafplaats bij La Cambe (21.000 graven).

Meer dan 156.000 soldaten begonnen op 6 juni 1944 aan de bevrijding van West-Europa. Ze lieten alleen deze eerste dag naar schatting 10.000 kameraden achter: gewond, vermist, gevangen of gesneuveld.

De website zal in de komende maanden met documentatie, beeld en geluid de weg van de bevrijding door West-Europa volgen tot de overgave op 8 mei 1945 in Berlijn. In de zomer van 1944 kregen de geallieerden vaste voet op het land, waarna de Duitsers snel uit Frankrijk en België werden gejaagd. In september werden de eerste Nederlandse steden bevrijd. Maar de geallieerden raakten buiten adem. Hun bevoorrading begon te haperen. Terwijl ze krachten verzamelden voor een laatste offensief, tuigden de Duitsers hun legers weer op.

Market Garden, de race om de bruggen in zuid-oost Nederland, werd een Duitse overwinning. De geallieerde bevrijders moesten weer pas op de plaats maken. Na de bevrijding van Brabant en Limburg deelde het front Nederland in tweeën. De bevrijding van Zeeland en de Scheldemonding betekende dat de bevrijders hun legers weer konden bevoorraden. Terwijl het Duitse Ardennenoffensief voor de Amerikaanse bevrijders een tegenslag was beleefde het nog altijd bezette Nederland boven de grote rivieren een lange, koude hongerwinter.

In februari kwam de geallieerde bevrijdingsmachine weer tot leven. De troepen trokken de Rijn over en rukten in Duitsland op. Met de ontdekking van de concentratiekampen werd het ware gezicht van het nazi-regime aan de wereld getoond. Terwijl in Duitsland de laatste slagen woedden, bevrijdden Canadezen de rest van Nederland. Op 8 mei 1945 gaven de Duitsers zich over.

Uniek project

Wegnaardebevrijding.nl is een project waarin regionale media samenwerken om de zeventigste verjaardag van de bevrijding te markeren. De site is een uniek samenwerkingsproject van regionale omroepen (Omroep Gelderland en Omroep Brabant), de Wegener-dagbladen, Liberation Route Europe en het creatieve bureau Flink, en maakt gebruik van materiaal dat beschikbaar werd gesteld door het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), The National Archives, en de Britse Imperial War Museums.

Volgens FNV-voorzitter Ton Heerts, directeur van het Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg, zijn herinneringen op de ‘weg naar de bevrijding’ nog altijd welkom ter aanvulling van de documentatie op de site. “Opdat we het niet zullen vergeten”.

Openingsafbeelding: Geallieerde vliegtuigen boven de invasievloot, op weg naar Normandië. (Filmbeeld op de site).