Voor het eerst in driehonderd jaar is De Nachtwacht weer in zijn oorspronkelijke verschijningsvorm te zien. In het verleden zijn er vier repen van het doek afgesneden. Een team van het Rijksmuseum dat momenteel onderzoek doet naar het werk, voorafgaand aan een grote restauratie, heeft met behulp van kunstmatige intelligentie een reconstructie weten te maken van die ontbrekende stukken. Deze zijn tijdelijk rondom het schilderij van Rembrandt gemonteerd.
Het schilderij zoals dat nu getoond wordt, wijkt op verschillende punten af van de versie van De Nachtwacht die normaal gesproken in het museum is te bewonderen. Zo zijn er links nog drie figuren op een brug te zien, twee schutters en een kindje. De twee belangrijkste schutters, kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburch, staan niet langer centraal, maar rechts van het midden. Wat het Rijksmuseum betreft vergroot dat de dynamiek en beweging in het schilderij aanzienlijk.
“Ook is duidelijker te zien dat dat de kruitjongen links vooraan zich vasthoudt aan een reling. Hij krijgt tevens meer loopruimte waardoor hij duidelijker lijkt weg te rennen, de compagnie vooruit. Van de schutter uiterst rechts is de helm volledig geschilderd en er is ruimte boven het vaandel, waardoor de beweging van de vaandrig die het vaandel optilt overtuigender is.”
De reconstructie is interessant voor het kunsthistorisch onderzoek binnen Operatie Nachtwacht. Door de missende delen te reconstrueren, op panelen te drukken en tijdelijk om het originele schilderij te hangen kunnen de onderzoekers ervaren welke indruk het werk in zijn oorspronkelijke vorm maakte.
Verkleind
Rembrandt voltooide De Nachtwacht in 1642. Hij maakte het schilderij in opdracht van de schutterij voor hun nieuwe feestzaal in de Kloveniersdoelen. Daar maakte het onderdeel uit van een ensemble van zeven schuttersstukken. Door de oorspronkelijke compositie te ervaren kan het schilderij beter worden vergeleken met de zes andere werken. In 1715 werd het schilderij verplaatst naar de Kleine Krijgsraadkamer van het toenmalige stadhuis, het huidige Paleis op de Dam. Omdat het schilderij te groot was voor zijn nieuwe plek, tussen twee deuren, werd het werk verkleind. Aan alle kanten werd een stuk van het doek afgesneden, het grootste stuk aan de linkerzijde. De afgesneden stukken van De Nachtwacht zijn nooit teruggevonden.
Dankzij een kopie (ca. 1642-1655) van het wereldberoemde schilderij, vermoedelijk geschilderd door Gerrit Lundens in opdracht van kapitein Frans Banninck Cocq, is bekend hoe De Nachtwacht er oorspronkelijk uitzag. Deze kopie vormt de basis van de reconstructie die is gemaakt met behulp van kunstmatige intelligentie. Het team heeft eerst aan zogenaamde kunstmatige neurale netwerken de schildertechniek en het kleurgebruik van Rembrandt geleerd. Daarna heeft de computer de ontbrekende delen in de stijl van Rembrandt nagemaakt. Museumdirecteur Taco Dibbits:
“De Nachtwacht zoals deze in het Rijksmuseum te zien is zit in het collectieve geheugen gegrift. Dankzij deze reconstructie zien we dat de compositie die Rembrandt schilderde nog veel dynamischer was. Het is geweldig nu met eigen ogen De Nachtwacht te kunnen ervaren zoals Rembrandt het bedoeld heeft.”
Ook interessant: De Nachtwacht, een vroeg staaltje ‘virtual reality’
…of: De meest gedetailleerde foto van de Nachtwacht ooit
Boek: Amsterdam en de Nachtwacht
