Oudvaders – Theologen van de Nadere Reformatie

De term oudvaders, ook wel ‘oude schrijvers’ genoemd, is een specifiek begrip uit de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme. Wat zijn oudvaders precies? Wat hebben ze te maken met de Nadere Reformatie? En welke rol spelen de zogenoemde oudvaders vandaag de dag nog in protestants Nederland, specifiek in de reformatorische wereld ofwel de gereformeerde gezindte?

Betekenis van de term oudvaders

Het begrip oudvaders heeft betrekking op een aantal protestantse schrijvers uit de zeventiende en achttiende eeuw, die veelal tot de hervormingsbeweging van de Nadere Reformatie behoorden. Dit was een Nederlandse variant van een Europese piëtistische opwekkingsbeweging, die ook in het Heilige Roomse Rijk en Engeland invloedrijk was. Theologen en predikanten die tot de oudvaders gerekend worden, leggen conform de Nadere Reformatie de klemtoon op individuele, persoonlijke vroomheid (piëtisme), een doorleefd geloof en zagen als orthodoxen de Bijbel als het onfeilbare woord van God.

Het begrip oudvader binnen de context van het protestantisme duidt op ‘oude schrijvers’. De benaming oudvader moet niet verward worden met de term aartsvader of patriarch (dit waren belangrijke theologen uit de vroege kerk, in de eerste zes eeuwen na Chr.) en evenmin met het genealogische begrip oudvader, dat betrekking heeft op de vader van iemands betovergrootvader of betovergrootmoeder.

De bekendste oudvaders

Tot de bekendste Nederlandse oudvaders uit de zeventiende en achttiende eeuw behoren theologen en voorgangers als Gisbertus Voetius, Jacobus Koelman, Willem Teellinck, Wilhelmus a Brakel, Jodocus van Lodenstein, Johannes Hoornbeeck, Theodorus van der Groe, Abraham Hellenbroek, Jacobus Fruytier, Bernardus Smytegelt en Wilhelmus Schortinghuis.

Buitenlandse oudvaders zijn er ook in overvloed. De bekendste Engelse en Schotse namen, die tot de geloofsbeweging van het puritanisme worden gerekend, waren Thomas Boston, Ralph en Ebenezer Erskine, Matthew Henry, John Bunyan, Samuel Rutherford, Joseph Charles Philpot en John Knox.

Er zijn diverse andere theologen, dominees en voorgangers die feitelijk niet tot de oudvaders gerekend worden, maar in reformatorische kringen wel populair zijn en nog veel gelezen worden. De bekendste is wellicht Charles Haddon Spurgeon, die geboren werd in het jaar van de Nederlandse Afscheiding (1834). Hij behoort officieel niet tot de oudvaders, maar wordt in reformatorische kringen wel erg gewaardeerd en veel gelezen. Een ander voorbeeld is de Nederlandse ‘oefenaar’ Wulfert Floor.

De rol die de oudvaders spelen in de gereformeerde gezindte

Gedurende de achttiende en negentiende eeuw, tijdens de Verlichting en daarna, bleven de werken van de oudvaders relevant in conservatieve hervormde kringen. Er ontstonden conventikels, zogenoemde gezelschappen waar vrome gelovigen bijeen kwamen om de oudvaders te lezen (de ’thuislezers’, waarvan er vandaag de dag nog circa 3000 tot 6000 zijn, met name volgelingen van ds. J.P. Paauwe). Tijdens de Afscheiding scheidden veel van deze piëtistische protestanten zich af van de Nederlandse Hervormde Kerk. Uit deze afgescheiden groepen ontstonden later onder meer kerkgenootschappen als de Gereformeerde Gemeenten, de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Kerken in Nederland.

De oudvaders zijn nog steeds relevant en worden binnen bepaalde Nederlandse kerkgenootschappen in ere gehouden en nog gelezen. Onder meer in de (Oud) Gereformeerde Gemeenten, de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, de Hersteld Hervormde Kerk, de rechterflank (rond de periodiek Bewaar het Pand) en een kleine groep orthodoxe gereformeerden binnen de Protestantse Kerk in Nederland. De preken worden thuis gelezen, maar in de rechterflank van de gereformeerde gezindte ook vanaf de kansel.

Boek: In Elspeet. Hoe het Veluwse hart van de biblebelt veranderde – Huib de Vries

Bronnen ▼