Jaarlijks trekt docent Hans van der Heijde met zijn studenten van de lerarenopleiding in Leeuwarden naar Istanbul, ‘stad van weemoed’. Die talloze excursies heeft hij nu in boekvorm gegoten. Naar eigen zeggen als ‘leunstoelreisboek’, de lezer kan achteroverleunend meegaan op excursie of de reis zelf maken.
“Naar Istanbul gaan is jezelf onderdompelen in de geschiedenis. De stad heeft bijna de respectabele leeftijd van 2700 jaar bereikt en onderging in dat lange leven vele metamorfoses. Nu is het een stad met ruim elf miljoen inwoners, verdeeld over twee continenten, een stad met een rijke historie en veel vergane glorie – een stad van weemoed.”
Weemoed
Volgens Van der Heijde is Istanbul een stad van weemoed:
“Overal waar je loopt in de stad is het verleden voelbaar en zichtbaar. Daardoor ga je verlangen naar het verleden, toen deze plek nog de hoofdstad was van een enorm rijk.”
De geschiedenis in een notendop. Aanvankelijk was Byzantium een Griekse stad, gesticht in 667 voor Christus. In de tweede eeuw na Christus werd de stad veroverd door de Romeinen, die er in 330 na Christus de hoofdstad van het Oost-Romeinse rijk van maakten. De stad werd toen bekend onder de naam Constantinopel, naar de Romeinse keizer Constantijn de Grote. In de zevende eeuw werd de stad ingenomen door Latijnen, die er na zestig jaar weer vertrokken. In 1453 werd de stad tenslotte veroverd door de islamitische Ottomanen, die er meteen de hoofdstad van hun Ottomaanse Rijk van maakten. De vele kerken, zoals de Aya Sofia werden omgetoverd tot moskeeën. Het Ottomaanse Rijk stortte na de Eerste Wereldoorlog ineen. Toen het moderne Turkije in 1923 werd gesticht werd de hoofdstad verplaatst naar Ankara en kwam er een einde aan de hoofdstedelijke functie van de stad, die voortaan Istanbul heette.
De weemoed die Van der Heijde omschrijft is naar eigen zeggen iets anders dan nostalgie: “Istanbul kan elk moment weer een nieuw hoogtepunt beleven, zo is het in de geschiedenis ook gegaan. Je weet alleen nooit hoelang het duurt.” Die weemoed waar het boek over gaat is al eerder beschreven door de bekende Turkse schrijver Orhan Pamuk, die vier jaar geleden de Nobelprijs van de literatuur ontving. Deze schrijver wordt in het boek veelvuldig aangehaald. Een andere schrijver die deze Istanbul-weemoed vastlegde is Geert Mak, met zijn Boekenweekgeschenk De brug dat ging over de Galatabrug, die loopt over de Gouden Hoorn, een baai van de Bosporus. “Daar kun je die weemoed het beste merken. Aan de ene kant van de brug zie je het oude Istanbul en aan de andere kant het moderne Istanbul. En op die brug zelf laten bijvoorbeeld de zwervers je iets proeven van die weemoed”, aldus Van der Heijde.
Leunen of reizen
De vorm van het boek is opmerkelijk. Het is geen typisch geschiedenisboek, omdat de tijden kriskras door elkaar lopen. En het is ook geen reisgids. Die zijn er volgens Van der Heijde al voldoende. “Het boek is gebaseerd op de excursies die ik er heb gegeven. En in de praktijk is het zo dat je op het ene moment in een gebouw staat uit het Byzantijnse tijdperk, terwijl aan de overkant een bouwwerk staat uit de Ottomaanse tijd. Het is ondoenlijk om de reis chronologisch te lopen.” Je zou als lezer de reis dus met het boek in de hand kunnen maken.
Het boek geeft niet alleen inzicht in de geschiedenis van Istanbul maar laat ook iets zien over het huidige politieke klimaat. “Het is een stad met overwegend moslims en Istanbul laat de diversiteit zien onder moslims”, zegt Van der Heijde. “Je komt er orthodoxe moslims tegen waarbij de vrouwen volledig bedekt zijn in het zwart en tegelijkertijd lopen er hele moderne westerse moslims.”
