Zo komt Jan Splinter door de winter

De gewone man en vrouw moeten maar uitzoeken hoe ze zich redden en hoe ze van hun geld rondkomen. Dat is de kern van de wat cynische uitdrukking “zo komt Jan Splinter door de winter”. De fictieve Jan Splinter staat hierin symbool voor de persoon die we ook wel kennen als Jan of Piet Modaal.

Soms wordt gedacht dat PvdA-coryfee Marcel van Dam de geestelijk vader is van Jan Splinter, maar dat is onzin. Wel sprak de politicus de hierboven aangehaalde zin in 1982 uit tijdens een debat met premier Ruud Lubbers. De toenmalig fractievoorzitter van de PvdA pleitte ervoor hogere inkomensgroepen meer belasting te laten betalen en de lagere te ontzien. Toen hij van de premier weinig toezeggingen kreeg, reageerde Van Dam cynisch met de beroemd geworden woorden:

En zo komt Jan Splinter door de winter van u!

Dankzij Marcel van Dam kreeg deze uitdrukking enige bekendheid. Na het bewuste debatje in de Tweede Kamer verschenen er in de media ook verschillende artikelen waarin men op zoek ging naar de herkomst van de uitdrukking en geprobeerd werd te achterhalen wie Jan Splinter precies was. Bijzonder was dat men in de literatuur geen hele oude voorbeelden van de zin “zo komt Jan Splinter door de winter” vond. De naam Jan Splinter komt daarentegen wel her en der voor. Taalkundigen legden bijvoorbeeld een verband met een vertelling uit eind zestiende eeuw getiteld Jan Splinters testament. Hierin komt een rentmeester van enkele zusterhuizen voor die zich rijker voordoet dan hij is, om in de gunst te komen van de zusters. Maar het is lastig deze man in verband te brengen met de minima waar Marcel van Dam met zijn Jan Splinter op doelde.

West-Friesland

In de decennia voor het bewuste debat in de Tweede Kamer was de uitdrukking al wel verschillende keren te horen. Hij wordt bijvoorbeeld genoemd in het Westfriese woordenboek Mooi Zoid van Jan Pannekeet. De uitdrukking krijgt daar de volgende uitleg:

‘zo brengt men de zaak tot een goed einde; ook schertsend of ironisch gebruikt om aan te geven dat men een klein voordeeltje heeft of om kwasi zijn nood te klagen over de manier waarop men moet zien rond te komen’.

Vanwege deze en enkele andere voorbeelden vermoeden sommige taalkundigen dat de uitdrukking oorspronkelijk afkomstig is uit West-Friesland, hoewel de achternaam ‘Splinter’ daar helemaal niet zo veelvoorkomend is. OnzeTaal wees er in de jaren tachtig nog op dat de uitdrukking ook te horen is op een oude elpee van Hans Dorrestijn:

‘Natte broek op radiator / Droefheid druipt van meesters oor / De lamp is op in ’t klaslokaal / Zo komt Jan Splinter door de winter’.

De tekst van het betreffende lied werd eerder geschreven door Henk Spaan en Guus Luyters die verklaarden de uitdrukking voor het eerst te hebben gehoord in Oudesluis, een dorpje in West-Friesland. Marcel van Dam komt overigens niet uit die streek. Hij groeide op in Utrecht.

Bronnen ▼