Kees Zwaan
In juli 1961 verbleven bijna tweeduizend jeugdige Berlijners in de leeftijd van acht tot achttien jaar in Callantsoog. Zij maakten de lange reis vanuit Duitsland met twee lange treinen naar Schagen, waar zij met tien bussen van de NACO naar een kampeerterrein in Callantsoog werden gebracht, samen met hun begeleiders.
Zelfs 185 Oost-Berlijnse jongens en meisjes waren van de partij. Zij hadden per vliegtuig een omweg moeten maken via Hannover. Uiteraard hadden ze daar geen toestemming van de DDR autoriteiten voor gekregen. De communistische Berliner Zeitung meldde zelfs dat er in Callantsoog NAVO-spionnen werden opgeleid en de jongens en meisjes werden geïndoctrineerd met kapitalistische propaganda.
Bij aankomst in Callantsoog zagen de jonge Duitse vakantiegangers en hun begeleiders er zeer vermoeid uit. Twee weken van tevoren waren er al zo’n veertig personen afgereisd naar Callantsoog om alles in orde te maken voor de komst van de vakantiegangers. Juist in een periode van hevige stormen moesten er grote tenten worden opgezet. Net opgezette tenten waaiden weer los. Een vijftigtal militairen uit Den Helder kwam de kwartiermakers ondersteunen bij hun zware, tijdrovende klus.
De Nollen
Op de zes hectaren grote camping ‘De Nollen’ kwamen tweehonderd tenten te staan, waarvan het grootste deel bestond uit grote tenten met tien slaapplekken. Daarnaast werden een keukentent, enkele recreatietenten en een ziekentent opgezet. Voor het sanitaire gebeuren (douches, wasbakken en toiletten) werd een houten gebouw neergezet. Er was van tevoren grondig nagedacht hoe de strakke organisatie er uit moest zien. Het tentenkamp bestond uit clusters van acht tenten die samen een ‘dorp’ vormden. Alle dorpen kregen een burgemeester en een onderburgemeester en werden naar Nederlandse steden genoemd. Eén van de dorpen kreeg de naam Zaandam.
De Zaandamse burgemeester (Gerrit Franken van de PvdA) kwam zelfs naar het kamp om de Zaandamse vlag te hijsen die tussen vlaggen van de Rote Falken, de Bondsrepubliek en de stad Berlijn kwam te hangen. Drie dorpen vormden een ‘district’. Zo werden er in totaal tien districten gevormd.
In 1961 kreeg burgemeester Correljé een brief binnen van de Rote Falken uit Berlijn waarin gevraagd werd medewerking te verlenen aan een groot tentenkamp voor jonge Berlijners. ‘Misschien komen ze na die kampeervakantie wel terug als badgast,’ schijnt hij gezegd te hebben toen hij zich realiseerde wat het voor Callantsoog zou kunnen betekenen. De burgemeester dacht vervolgens meteen aan het kampeerterrein van agrariër C.J. Ros, die er wel oren naar had. Het bleek dat hij zijn reguliere kampeerders naar elders moest verwijzen, maar ook dat hij een flinke investering moest doen om zijn camping geschikt te maken voor het zeer grote aantal kampeerders. Het aanleggen van elektriciteit kostte al een slordige 80.000 gulden wat hij in termijnen aan het (Provinciaal Elektriciteitsbedrijf van Noord-Holland) PEN mocht betalen. Ook voor het aanleggen van de waterleiding was een flink bedrag nodig.
Anne Frank Lager
Agrariër en campingbaas Ros had in 1954 een boerenbedrijfje overgenomen van het echtpaar Bremer in Callantsoog. Hij verdiende vanaf dat jaar daar de kost met een paar koeien, een paard, wat kippen en enkele varkens. Daarnaast verleende hij tegen betaling af en toe onderdak aan padvinders die sliepen in de stallen en op de zolder van de boerderij. Daar had hij in eerste instantie geen vergunning voor maar een onderhandeling met de burgemeester bracht daar verandering in. Sindsdien mocht hij zijn grond voor de helft als camping inrichten. Dat kwam in 1961 mooi van pas bij de grootscheepse kampeeronderneming van de Duitse Rote Falken in een tijd van toenemende spanning in het verdeelde Berlijn. Enige jaren later zou president Kennedy de Berlijners een hart onder de riem steken door te verklaren: ‘Ich bin ein Berliner’, wat zoiets betekent als ‘ik ben een Berlinerbol’. Hij had gewoon moeten zeggen: ‘Ich bin Berliner’.
Het massale tentenkamp werd de naam ‘Anne Frank Lager’ gegeven en stond onder leiding van Harry Ristock, die geassisteerd werd door honderdtien medewerkers, waaronder dertig koks. Ristock was de toenmalige voorzitter van de Berlijnse Rote Falken, een socialistische jeugdorganisatie vergelijkbaar met de Nederlandse Arbeiders Jeugd Centrale. De AJC was in de jaren vijftig overigens al van het toneel verdwenen.
Al in 1904 ontstonden jeugdverenigingen op socialistische grondslag in Berlijn en Mannheim. Het waren de voorlopers van de Rote Falken. Eind jaren twintig bedachten leden van deze socialistische jeugdverenigingen de naam Rote Falken en tot op heden bestaat de beweging nog steeds. De Falken hielden zich bezig met alternatieve manieren van opvoeding, met name opvoeding en onderwijs op socialistische grondslag.
Bekend is het organiseren van ‘kinderrepublieken’ door de pedagoog Kurt Löwenstein, waarvan de eerste plaatsvond in 1927 in Kiel. Daar namen zo’n 3200 arbeiderskinderen deel aan een zeer groot opgezet kamp. Helaas werden zulke initiatieven vanaf 1933 de kop ingedrukt en door de nazi’s uitdrukkelijk verboden. Veel Falken werden vervolgd of opgesloten. Anderen werden actief in het verzet of vluchtten naar het buitenland. De leden van de Rote Falken waren internationaal georiënteerd en voelden zich inn de eerste plaats wereldburgers. Ze hadden veelal pacifistische denkbeelden. Bovendien waren ze sterk antifascistisch. Reden voor Hitler en de zijnen om ze te proberen uit te schakelen.
Niemals vergessen
Tijdens hun vakantie ging een kleine afvaardiging jongens en meisjes dan ook naar Amsterdam, waar een krans bij het Anne Frankhuis (het Achterhuis) werd gelegd. Bovendien werden groepsgewijs excursies gemaakt naar het Zwanenwater, Enkhuizen, de Afsluitdijk, de kaasmarkt in Alkmaar en de Westfriese markt in Schagen. Ook werden er rondvaarten gemaakt in de Amsterdamse grachten en werd het Anne Frankhuis bezocht. Veel van zulke excursies werden begeleid door de achtenzestigjarige Felix Havenstein, die in Berlijn excursies door parken organiseerde, waarover hij zelfs boeken schreef.
Politiek gezien vond de organisatie aanvankelijk aansluiting bij de Socialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) maar in de jaren zestig werd zij kritischer (vooral pacifistisch) en zocht aansluiting bij de maatschappijkritische (extreme) Socialistischer Deutscher Studentenbund (SDS). De jeugdorganisatie kan zonder meer (nieuw)links worden genoemd. Haar doel is kinderen te socialiseren (niet indoctrineren) tot zelfbewuste, kritische burgers. ‘Das Kind wächst nicht nur für sich und aus sich heraus; in dem Kind wächst die Gesellschaft,’ staat ergens in de literatuur van de organisatie te lezen, terwijl pedagoog Kurt Löwenstein als grote voorbeeld voor de Rote Falken stelde dat:
…niet de mens die is geworden, niet de huidige mens, maar de zich ontwikkelende mens de inhoud van al ons onderwijs is.
Voor de Rote Falken was en is het belangrijk gemeenschapszin (Gemeinschaftssin) al op jonge leeftijd te ontwikkelen. Het is de basis voor een samenleving waarin de leden veel voor elkaar over hebben en zo een betere samenleving creëren. De toenmalige en huidige opvoeding en het onderwijs zijn volgens de Rote Falken teveel gericht op een individueel streven een goede plaats te veroveren in de maatschappij (die Gesellschaft). Iemand die veel verdient, macht en prestige heeft veroverd, noemt men succesvol. Het streven van de Rote Falken was en is er juist niet op gericht om kinderen klaar te stomen voor een dergelijk succes, maar meer om verantwoordelijkheidsgevoel (solidariteit) jegens de ander, de medemens, aan te leren. In de jaren zestig hadden de Rote Falken zo’n twaalfduizend leden in Berlijn en zijn tot op heden nog bijzonder actief. Ook in andere landen, waaronder Frankrijk en België, werden afdelingen opgericht.
Ouderwets hoffelijk
Je zou kunnen zeggen dat de Rote Falken kinderen op een speelse wijze probeerden te socialiseren en waarden als vrijheid en onafhankelijkheid aan te leren. Het rood in Rote Falken staat symbool voor het socialisme en de Valk voor vrijheid. De kinderen hadden tijdens de kampweken inspraak en medezeggenschap betreffende de gang van zaken. Hun activiteiten bestonden uit zwemmen in zee, wandelen, voetballen, zingen en volksdansen. Sommige Rote Falken droegen een blauw ‘arbeidershemd’ met het Rote Falken insigne en een halsdoek, zoals je ook wel bij padvinders ziet. Ook de waarde gelijkheid stond bij de Rote Falken hoog in het vaandel.
Er werd dus geen onderscheid gemaakt tussen meisjes en jongens. Blijkbaar was kamperen een populaire vrijetijdsbesteding bij de arbeidersjeugd. Zelfs hele gezinnen gingen mee met het kamp. Na kwart over tien ’s avonds moest alles rustig zijn en alleen personen boven de 18 mochten een biertje drinken in de kantine die voorzien was van een heuse jukebox. Dokter Verheul hield op vaste tijden spreekuur in het kamp. De kampleiding was streng, zodat er maar weinig overlast voor de Callantsogers was. Callantsoog zag ze graag het volgende jaar terug. En dat gebeurde. Later zou de echtgenote van hotelier Rademakers in de krant getuigen van het ‘ouderwets hoffelijke’ gedrag van de jeugdige Duitsers.
‘Zeltstaat’ Anne Frank lag slechts twee kilometer van het strand en bestond uit weiland beschut door bomen. Bij de camping was een stuk duin zichtbaar waarin nog bunkerachtige overblijfselen uit de oorlog zichtbaar waren. Een journalist vroeg zich af of die bunkers misschien wel door de vaders van de jeugdige kampeerders gebouwd waren en of ze zich dat realiseerden. In de keukentent stonden vijf grote kookketels en een aantal gasfornuizen. De koks en kokkinnen deden hun uiterste best om het grote aantal kampeerders te voeden. De Volkskrant meldde:
Bij Callantsoog (…) draagt de zomerse westenwind de lucht van warme zuurkool over de onverstoorbare boerderijen.
De na een excursie uitgehongerde Berlijners deden zich tegoed aan Sauerkraut en Bratwurst en de Callantsogers konden meegenieten van de geur. Misschien bracht dat menig Callantsoger huisvrouw op het idee om ook maar een zuurkoolstamppot op het menu te zetten. Maar dan met een Unox rookworst.
Berlijnse kwestie
De kosten van het Anne Frank Lager werden geschat op een half miljoen gulden. De kinderen betaalden voor de twintig dagen durende vakantie slechts 85-135 Deutsche Mark (DM) die daarmee betaalbaar was voor een arbeidersgezin. Na de Berlijnse Rote Falken kwamen zo’n twaalfhonderd kinderen uit het Ruhrgebied naar Callantsoog die er ook een fantastische vakantie doorbrachten. In 1962 kwamen de Rote Falken weer naar camping De Nollen, maar het jaar daarop hield campingbaas Ros het voor gezien. Maar dat had niets te maken met de jonge badgasten. Zij hadden zich uitstekend gedragen en vormden voor de lokale bevolking geen steen des aanstoots.
Als dank voor zijn welwillende medewerking werden burgemeester Correljé en zijn vrouw door ambtgenoot Kresmann uitgenodigd om een vijfdaagse vakantie door te brengen in Kreuzberg, de Berlijnse wijk waar hij burgemeester was. Ongetwijfeld hebben burgemeester Correljé en zijn vrouw daar enkele mooie dagen beleefd en waarschijnlijk ook de Berlijnse Muur bezichtigd…
