Abolitionisme – Strijd tegen de slavernij

Het begrip abolitionisme wordt gebruikt om de internationale beweging aan te duiden die in de achttiende en vooral negentiende eeuw streefde naar de afschaffing van de slavernij. Slavernij was in de tijd van het kolonialisme en imperialisme een miljoenenhandel geworden, met name op het traject van de zogeheten trans-Atlantische driehoekshandel tussen Europa, Afrika en Amerika.

Betekenis van de term abolitionisme

Ook voor andere afschaffingsbewegingen – met name in de rechtswetenschappen – wordt wel de term abolitionisme gebruikt. Bijvoorbeeld voor de beweging tot afschaffing van de doodstraf, de beweging tot afschaffing van de reglementering van de prostitutie of een stroming in de criminologie die het strafrechtsysteem wil afschaffen. Maar in de geschiedwetenschap staat abolitionisme vrijwel altijd voor de groeperingen die de slavernij wilden afschaffen.

Het woord ‘abolitionisme’ is ontleend aan het Engelse abolish, dat ‘afschaffen’ betekent.

Korte geschiedenis van en hoogtepunten uit de tijd van het abolitionisme

Het abolitionisme kwam eind achttiende eeuw op in Groot-Brittannië, onder invloed van de idealen van de Franse Revolutie, de Verlichting en het christendom. Vrijheid, gelijkheid, broederschap en rationalisme pasten niet bij slavernij, zo meenden tegenstanders van het houden van slaven.

In 1783 ontstond in Groot-Brittannië de eerste georganiseerde anti-slavernijbeweging. Een groepering van Engelse quakers (groep ondogmatische gelovigen) richtte toen een abolitionistische vereniging op, die zich tegen de slavernij keerde. Deze vereniging publiceerde in mei 1787 een manifest, waarin de term abolitionisme voorkwam. Sindsdien geldt dit begrip als benaming voor de beweging die de slavernij wilde beëindigen.

De activiteiten van de quakers wierpen vruchten af en resulteerden op 25 maart 1807 tot de ratificatie van de Abolition of the Slave Trade Act door het Britse parlement. Hiermee werd de slavenhandel verboden op Britse schepen op de trans-Atlantische driehoekshandel, maar niet in de Britse kolonies. De slavernij zelf of de handel in slaven tussen de koloniën of plantage-eigenaren, bleef gewoon bestaan.

In de Verenigde Staten kwam de abolitionistische beweging eind achttiende eeuw op gang. Een beroemde Amerikaanse abolitionist was John Brown. Ook in de Verenigde Staten werd de aanvoer van slaven via schepen al ‘vroeg’ verboden, in de Act Prohibiting Importation of Slaves. Het was een verbod op de invoer van nieuwe slaven uit Afrika, maar geen verbod op slavernij in Amerika zelf.

Engeland verbood de slavernij in haar gebiedsdelen uiteindelijk in 1833, via de Slavery Abolition Act. De afschaffing van de slavernij in de Verenigde Staten vond plaats onder Abraham Lincoln, na de Amerikaanse Burgeroorlog, in 1865. De Amerikaanse anti-slavernijbeweging was sterk beïnvloed door het beroemde boek De negerhut van oom Tom (Uncle Tom’s Cabin), het beroemde boek van Harriet Beecher Stowe dat in 1852 verscheen.

Nederland en de afschaffing van de slavernij

Zoals bekend had ook Nederland een substantieel aandeel in de trans-Atlantische slavenhandel. In ons land kwam de beweging van het abolitionisme ook in de negentiende eeuw op. In 1814 vaardigde koning Willem I bij Koninklijk Besluit een verbod uit op de trans-Atlantische slavenhandel via Nederlandse schepen.

Nederland schafte de slavernij in fases af. Dit begon bij de onder rechtstreeks bestuurde staande gebiedsdelen van Nederlands-Indië per 1 januari 1860, via de zogeheten ‘Wet vaststelling van het Reglement op het beleid der regering van Nederlandsch Indie’. Enkele jaren later volgde de afschaffing in Suriname en de Nederlandse Antillen vanaf 1 juli 1863 via de Emancipatiewet.

Bronnen ▼